تحليل انسجام و هماهنگي انسجامي در مقامة مضيريّة بديع الزمان همداني

نظريه مايكل هليدي تحت عنوان «زبان شناسي سيستمي نقشي» از مهم ترين نظريات زبان شناسي است كه در چارچوب نقش گرايي به شكلي سازمان يافته و منظّم به تحليل متون مختلف ادبي مي پردازد. او در بخشي از اين نظريه از مؤلفه هايي سخن مي گويد كه يك متن منسجم بايستي از آنها برخودار باشد. سپس رقيّه حسن در يك نظريه جداگانه تكميل كننده نظريه همسرش مايكل هليدي با عنوان نظريه هماهنگي انسجامي به شمار مي رود. برخي منتقدان همچون زكي مبارك، موسي سليمان و ابن طقطقي  بر اين باورند كه مقامات به عنوان يكي از كهن ترين انواع روايي از انسجام لازم برخوردار نيست. گرچه اين نظر تاحدودي صحيح است و هدف آموزش زبان از سوي مقامه نويسان تا حدودي باعث شده كه به انسجام و پيوستگي متني  و معنايي چندان وقعي ننهند؛ اما در ميان انبوه مقامات برخي ها از چنان انسجامي برخوردارند كه با آثار روايي منسجم و در هم تنيده معاصر برابري مي كنند. از آن جمله است مقامه مضيريه بديع الزمان همداني كه در اين نوشتار مي كوشيم در پرتو نظريه هليدي و نظريه تكميلي رقيه حسن عوامل انسجام و هماهنگي انسجامي را در آن مورد بررسي قرار دهيم. برآيند اين پژوهش نشان مي دهد كه مجموعه عوامل انسجام از قبيل دستوري، واژگاني و پيوندي به همراه ساير ويژگي هاي هماهنگي انسجامي مانند زنجيره ها و تعامل بين زنجيره ها باعث انسجام اجزاي اين مقامه شده اند.