رمزگان و وجه: دو عامل متمايزكننده در سبك شناسي گفتماني قصايد ناصرخسرو

در سبك‌شناسي گفتماني، ادبيات ظرفي است براي بيان انديشه ها و عقايدي كه فقط به پديدآورنده آن مربوط نيستند؛ بلكه با محيط و بافتي ارتباط دارند كه متن مورد نظر در آن توليد شده است. با اين وصف، ادبيات محصول گفتماني است كه در آن باليده است و محيط، بافت، مسائل فرهنگي و ايدئولوژي مسلط بر دوراني كه مولد آن متن خاص است، همگي در رشد و پيدايي آن تأثيرگذار هستند. در ادبيات فارسي، سبك خراساني محصول گفتماني است كه وجه غالب آن وفور انديشه هاي فلسفي و به‌ويژه خردگرايي است. اين دوره با نفوذ انديشه هاي عقلاني و خردورزي همراه است و اشعار ناصرخسرو به‌عنوان يكي از شاعران شاخص و تأثيرگذار و يكي از نمايندگان برجسته ادبيات قرن پنجم، نمونه برجسته اي از اين شاخصه هاي فكري محسوب مي شود. نكته قابل توجه در اشعار اين شاعر، نفوذ انديشه هاي فلسفي و ديني است؛ به‌طوري كه بخش اعظمي از ديوان قصايد او به اين مضامين اختصاص داده شده است. در سبك شناسي لايه اي قصايد ناصرخسرو، با توجه به وفور مضامين فلسفي و ديني، مي توان سبك خاص اين شاعر را تبيين كرد و به اين نكته دست يافت كه آثار اين شاعر نتيجه گفتمان غالب فرهنگي دوره سبك خراساني بوده كه بسامد مفاهيم فلسفي و عقلاني در آن كاملاً چشمگير است. در اين پژوهش، با تكيه بر سبك شناسي لايه اي، دو لايه واژگاني و نحوي در تعدادي از قصايد ديوان وي بررسي مي شود تا روشن شود كه گفتمان غالب فكري و فرهنگي آن دوره، در نوع سبك واژگاني و نحوي اين آثار چه نمودي داشته است. هدف اين پژوهش دست يافتن به رمزگان هاي مسلط قصايد ناصرخسرو به‌منظور تبيين تأثير شرايط گفتماني بر آن‌ها است؛ بنابراين، با بررسي لايه واژگاني، رمزگان هاي اين قصايد ارائه خواهند شد. اين پژوهش در لايه نحوي و بررسي وجوه به‌كاررفته در قصايد مذكور نيز به‌دنبال همين تأثير است و طبق اين بررسي روشن مي‌شود كه رمزگان هاي برجسته اشعار ناصرخسرو و همچنين وجوه به‌كاررفته در آن‌ها تحت‌تأثير گفتمان فرهنگي عقلاني و خردگرايي دوران مؤلف است.