بررسي تطبيقي زاويه‌ديد روايي و جهان‌هاي ممكن در ادبيات‌ داستاني و نمايشي ايران؛ رويكردي زبان‌شناختي نمونه‌هاي مطالعاتي: داستان حلزون‌شكن عدن و نمايشنامه سپنج رنج و شكنج

در اين پژوهش تلاش برآنست تا سازوكار دريافت زاويه‌ديد در حوزۀ داستان و نمايش بررسي شود. براي اين منظور دو نمونۀ داستاني («حلزون‌شكن عدن» از شهريار مندني‌پور) و نمايشي («سپنج رنج‌شكنج» از محمود استادمحمد) بررسي مي‌شوند. وجه اشتراك نمونه‌هاي برگزيده در اين است كه زاويه‌ديد شخصيت‌هاي غايب در هردو اثر، از خلال اظهارات افراد حاضر در جهان داستاني و نمايشي خلق مي‌شود. براي درك اين فرايند، تلفيقي از رويكرد زبان‌شناختي دانيل مك‌اينتاير مبني‌بر رهيافت «انتقال اشاره» و آراء ماري لار رايان پيرامون «جهان‌هاي‌ممكن» به‌عنوان چارچوب نظري پژوهش اتخاذ شده‌اند. مسئلۀ اصلي اين پژوهش كشف قابليت‌هاي روايت‌شناسانۀ زاويه‌ديد در فضاهاي داستاني يا نمايشي بيرون از قاب اصلي ماجراست؛ به‌اين‌معنا، هدف اساسي مقالۀ حاضر ارزيابي روند خلق يا بازتوليد زاويه‌ديد اشخاص غايب در صحنۀ وقوع ماجراست. داده‌هاي اين پژوهش براساس شاخص‌هاي روايت‌شناختي مك‌اينتاير و رايان تحليل مي‌شوند؛ بنابراين، نمونه‌ها با انتخاب روش پژوهش تحليلي‌ـ توصيفي بررسي مي‌شوند. نتايج به‌دست‌آمده از پژوهش نشان مي‌دهد كه به‌رغم تمايزات ماهوي جهان داستاني و نمايشي، اشخاص اصلي ماجرا اغلب به‌كمك نشان‌گرهاي زبان‌شناختي كه در روند مكالمه مؤثرند، فرصت مي‌يابند تا با گسترش دامنۀ دلالت‌هاي كلامي و عمق ميدان‌ديد روايي، زاويه‌ديد شخصيت‌هاي غايب ازصحنه را هدايت كنند و برنحوۀ ادراك تماشاگر فرضي (خواننده) اثرگذار باشند.