تحليل گفتمان انتقادي مكتوبات حلّاج بر مبناي الگوي لاكلائو و موف

با توجه به تفاوت دو گفتمان شريعت محور و طريقت محور در روزگار حلاج، پژوهش حاضر در تلاش است تا با تكيه بر روش توصيفي تحليلي، به تحليل گفتمان انتقادي ناظر بر مكتوبات فارسي و عربي حلاج بر مبناي الگوي لاكلائو و موف بپردازد. هدف اصلي اين پژوهش معرفي گفتمان حلاج به عنوان نماينده يك گفتمان برخاسته از قشر اجتماعي عرفاست. پژوهش بر پايه اين پرسش شكل گرفته كه چه گفتمان هايي در پسِ آثار حلاج نهفته است و نزاع اين گفتمان ها بر سر تعريف چه دال هايي است؟ بررسي‌ها نشان مي دهد كه در مقابل گفتمان شريعت محور آن دوره، گفتمان طريقت محور حلاج درصدد برمي آيد تا با انتساب مدلول هايي تازه به دال شناور «انسان» و «شيطان»، به ساخت شكني از سلطه آن ها و درنتيجه كل گفتمان مزبور بپردازد. حلاج براي نشان دادن اتحاد انسان با خداوند، با بيان عبارت معروف «أنا الحق» به ساخت شكني دال مركزي گفتمانِ شريعت محور نيز پرداخت و در نظام معنايي خود اين مدلول را جايگزين «أنا العبد» گفتمان متشرعان كرد. او از طريق ساخت شكني احكام شريعت اسلام و افشاي اسرار الهي سعي كرد گفتمان شريعت محور را به حاشيه براند و گفتمان خود را در مقامي بالاتر بنشاند و برجسته كند.