سير تحوّل شطح از كتاب النّور بايزيد بسطامي تا حسنات العارفين دارا شكوه

كاوش در ساختار صوري و معنوي چند شطح بحث برانگيز قرون اوليۀ تصوّف و ساير شطحياتي كه از قرن ششم تا قرن يازدهم در آثار عرفاني دست به دست گشته اند، نشان ميدهد كه هر چه از سَده هاي نخست ميگذرد، شطح گويي به تقليد و ابتذال متمايل گشته و از ويژگي هاي معروف و مرسوم شطح حقيقي فاصله ميگيرد. اين پژوهش پس از بيان مباني نظري شطح و ويژگيهاي آن، دوران شطح گويي را بنابر منابع موجود، به سه دسته تقسيم ميكند؛ بعد از بررسي شطح هر دوره با محوريّت ويژگيهاي قراردادي شطح، به نقد و بررسي دوره ها پرداخته و نشان ميدهد شطح حقيقي تنها در دوره هاي اوّل تصوّف از زبان بايزيد و خَرَقاني و حلّاج شنيده شده است و پس از آن هر چه هست؛ يا تقليد و تكرار، و يا دريافتهاي عرفاني است كه به تعبير نادرست و به عنوان شطح، در آثار صوفيه ضبط شده اند.