تأثير تكيه واژگاني بر ويژگي‌هاي كيفي واكه‌هاي ساده زبان فارسي

در برخي زبان‌ها كيفيت واكه در هجاي بي‌تكيه تغيير مي‌كند. در آواشناسي فيزيكي، اين ويژگي يعني عدم حصول ويژگي‌هاي كيفي ايده‌آل واكه در شرايطي خاص و گرايش واكه‌ها به سمت مركز فضاي واكه‌اي را، كاهش واكه‌اي مي‌نامند. تحقيقات پيشين نشان داده‌اند كه فضاي واكه‌اي فارسي در هجاي بي‌تكيه كوچك تر و مركزي‌تر از هجاي تكيه‌بر است و بر اين اساس تغيير كيفيت واكه را يكي از همبسته‌هاي صوت‌شناختي تكيه واژگاني در زبان فارسي دانسته‌اند. در پژوهش حاضر، تأثير تكيه بر ديرش و ويژگي‌هاي كيفي واكه‌هاي ساده فارسي در هجاي باز تكيه‌بر و بي‌تكيه واژه‌هاي دوهجايي در گفتار 14 زن و مرد فارسي‌زبان به لحاظ صوت‌شناختي بررسي شد. نتايج نشان داد كه ديرش واكه در هجاي باز بي‌تكيه كاهش مي‌يابد، اما فضاي واكه‌اي نه تنها كوچك تر و مركزي‌تر نمي‌شود، بلكه نسبت به حالت تكيه‌بر گسترده‌تر نيز هست.كيفيت واكه‌ها در هجاي باز بي‌تكيه تغيير مي‌كند، اما اين تغيير به لحاظ آماري براي همۀ واكه‌ها معني‌دار نيست. پژوهش‌هاي پيشين نشان داده‌اند كه در شرايطي كه ديرش كاهش مي‌يابد، اندام‌هاي گفتاري مي‌توانند سريع تر حركت كنند تا ويژگي‌هاي ايده‌آل واكه حاصل شود و كاهش ديرش لزوماً با كاهش فضاي واكه‌اي همراه نيست. بر اين اساس، نمي‌توان در مورد تغيير كيفي واكه‌ها و كاهش واكه‌اي در هجاي بي‌تكيه در زبان فارسي حكم كلي داد، چرا كه عواملي چند از جمله ميزان شمردگي گفتار، نوع هجا، طول و نوع واژه در كنار تكيه بر ويژگي‌هاي كيفي واكه تأثير مي‌گذراند.