ارزش بلاغي قصر در قصايد سنايي غزنوي

اين پژوهش به بررسي ارزش هاي بلاغي قصايد سنايي از ديدگاه علم معاني مي‌پردازد تا جنبه اي مهمّ از ارزش هاي ادبي آن را روشن كند. يكي از مباحث مهمّ علم معاني، مبحث قصر يا حصر است كه بلاغت كلام را به ويژه در بحث قصر اضافي و ادّعايي تبيين‌مي كند. در اين جستار بر اساس قواعد مدوّن علم معاني، موضوع قصر و حصر در اشعار سنايي، ازجمله انواع آن، از چند زاويه بررسي و پس از سنجش آنها بر پايۀ قواعد و مباحث مطرح در علم معاني، بسامدهاي مربوط و عوامل اثرگذاري و بلاغت ابيات مربوط در قصايد او از ديدگاه مورد بررسي تبيين‌مي گردد. سنايي از انواع قصر و حصرِ  صفت بر موصوف، موصوف بر صفت، اِفراد، قلب، تعيين، حقيقي، و اضافي يا ادّعايي و با روش‌هاي گوناگونِ ايجاد مفهوم حصر، هم  با استفاده از ادات قصر  و هم بدون آن به‌طور مؤثّر استفاده‌كرده‌است. بسامد استفاده از ادات قصر در قصايد وي شامل بيش از 110 مورد و بسامد شيوه‌هاي ديگر درحدود 45 مورد است. هم‌چنين سنايي قصر صفت بر موصوف را حدوداً در 120 بيت و قصر موصوف بر صفت را در 25 بيت به‌كارگرفته‌است. ازجمله مقاصد قصر و حصر در قصايد مورد بحث همان است كه براي انواع قصر و حصر به اعتبار اعتقاد مخاطب در متن مقاله ذكر شده‌است. هم‌چنين به مواردي همچون مبالغه در وصف يا مدح و منقبت، ترغيب و شوق‌انگيزي، نفي غير موصوف، مفاخره، منحصر كردن طريق يا وسيله رسيدن به هدف (رستگاري، كمال، عزّت، و...) در يك طريق يا وسيله خاصّ، تحقير غير موصوف، هشدار، ايجاد نفرت نسبت به چيزي، تعريض و كنايه به غير موصوف، و امثال آن مي‌توان‌اشاره‌كرد.