روانكاوي شخصيّت ابن فارض در پرتو نظريّه ژاك لكان

متون ادبي بالقوّه داراي مضاميني هستند كه آن مضامين با يك‌بار خواندن آشكار نخواهد شد. بكار گيري ابزارهاي ديگر علوم، امكاني است براي راه يافتن به دستاوردهاي جديد متني و در اين ميان روانكاوي بيش از همه راه‌گشا است. «ژاك لكان» روان‌كاو فرانسوي در تحليل شخصيّت‌ها و روايت‌هاي ادبي ما را به نتايج جالب توجّه‌اي مي‌رساند. اين مقاله، كوششي است در استفاده از نظريّۀ «ساختمان نفساني انسان» لكان جهت تحليل شخصيّت ابن فارض. لكان در اين نظريّه وجود آدمي را به سه ساحت تقسيم مي‌كند: «حيث خيالي» كه همان دنياي جذّابيّت‌هاي ظاهري و فريبندگي با عملكرد پرده‌پوشي ضمير ناآگاه است، «ساحت رمز و اشارت» ساحت آرزومندي آدمي است و «حيث واقع» كه گوياي آن است كه ذات آدمي در ضمير ناآگاه و در ماوراي وجود او است و لكان به اين ماوراء عنوان «غير» مي‌دهد. زندگي ابن فارض در طي انقلاب‌هاي روحي كه بر وي عارض شده، چند دوره‌اي بوده است. پرسش اصلي اين مقاله هم دقيقاً در همين نقطه شكل مي‌گيرد: چگونه مي‌توان با استفاده از نظريّۀ لكان تحوّل روحي ابن فارض را در ساختاري نظام‌مند توضيح داد. راهبرد تحقيقاتي اين پژوهش بر اساس مباني تئوريك نظريّۀ ژاك لكان و زندگي و اشعار ابن فارض است، از اين‌رو ضمن تشريح نظريّۀ «ساختمان نفساني انسان» به چگونگي زندگي و اشعار ابن فارض نيز استناد نموده و بر اساس اين نظريه شخصيت ابن فارض را مورد روانكاوي قرار داده‌ايم. دستاورد اين پژوهش نيز بيانگر مطابقت سير تحولات و تكامل رواني ابن فارض، با نظريّۀ «ساختمان نفساني انسان» لكان است.