بررسي زبان‌شناختي و بلاغي انواع باهم‌آيي در شاهنامۀ فردوسي

يكي از روابط مفهومي ميان واژگان زبان، رابطۀ باهم‌آيي است كه بيانگر همنشيني دو يا چند واژه است؛ به گونه‌اي كه احتمال با هم آمدن آ‌ن‌ها قابل پيش‌بيني باشد. در زبان ادبي باهم‌آيي، حاصل تداعي ذهني و ابداع ارتباطات هنري و زباني ميان اجزاي كلام است. شعر فارسي از نظر رعايت تناسب و هارموني در ابعاد مختلف سخن، همواره ممتاز بوده است و اين ويژگي در شعر فردوسي نيز وجود دارد. پژوهش حاضر به منظور آشكاركردن ارزش‌هاي زباني و بلاغي شاهنامه به كمك نظريۀ معناشناسي صورت پذيرفته و بيانگر آن است كه زيبايي شاهنامه علاوه بر ترفندهاي ادبي، مرهون شگردهاي خاص زباني و معناشناختي است. اين تحقيق از نوع توصيفي و پيكره بنياد است كه بر اساس ديدگاه صفوي كه خود مبتني بر زبان‌شناسي ساخت‌گرا و در قالب نظريۀ حوزه‌هاي معنايي است، صورت گرفته است. پيكرۀ پژوهش مشتمل بر 1060 بيت از شاهنامه است. بررسي‌ها نشان داد كه كاربرد انواع باهم‌آيي‌هاي همنشيني واژگاني و وجود تناسب و ارتباطات گسترده در شبكۀ روابط مفهومي، از جمله شمول معنايي، چندمعنايي، هم‌معنايي يا ترادف و تقابل معنايي به‌كاررفته در ابيات شاهنامه، مي‌تواند از مهم‌ترين و پربسامدترين مختصّات سطح زباني و ادبي شعر فردوسي باشد كه به عنوان عاملي بسيار مهم در ايجاد بلاغت متني شاهنامه محسوب مي شود.