معرفي و نقد كتاب: پشت پرده رياكاري؛ چگونه به هر كس دروغ مي‌گوييم، به‌ويژه به خودمان

«پشت پردۀ رياكاري» عنوان كتابي از دَن آريلي است. آريلي در اين كتاب تلاش كرده با ارائه شواهد تجربي فراوان نشان دهد «مدل سادۀ بزه خردمندانه» نمي‌تواند رفتارهاي فريبكارانۀ ما را به‌خوبي توضيح دهد. براساس اين مدل، افراد در هر موقعيت طبق تحليل عقلاني و محاسبۀ هزينه فايده، دست به بزه مي‌زنند. فرد، سود و زيان حاصل از ارتكاب عمل مجرمانه را مي‌سنجد و چنانچه سود عمل از زيان آن بيشتر باشد، به آن اقدام مي‌كند. آريلي بر اين باور است كه محاسبۀ هزينه فايده در كنار تصويري كه از خودمان به‌عنوان انسان اخلاقي داريم، تعيين‌كنندۀ ميزان فريبكاري ماست. محاسبۀ هزينه فايده ما را به فريبكاري حداكثري فرامي‌خواند، اما ما به‌اندازه‌اي فريبكاري مي‌كنيم كه تصوير اخلاقي كه از خودمان داريم، زياد مخدوش نشود. عاملي كه موجب مي‌شود در ضمن فريبكاري، تصوير اخلاقي خودمان را حفظ كنيم، «قصه‌بافي» است. قصه‌بافي به ما كمك مي‌كند فريبكاري خود را توجيه كنيم و به‌نوعي از درگيري با وجدان رهايي يابيم.در نوشتار حاضر، كوشش كرده‌ايم ضمن ارائه خلاصه‌‌اي از محتواي كتاب، ادعاهاي نويسنده را نقد و بررسي كنيم. آزمايش‌هاي متعددي كه آريلي براي اثبات ايده خود ترتيب داده است، در انتقاد از مدل سادۀ بزه خردمندانه موفق‌اند، ولي براي اثبات مدل خود وي بسنده نيستند؛بعضي از نتايج اين آزمايش‌ها قابل‌تفسيرند و صراحتي در ادعاي وي ندارند. البته برخي ادعاهاي فرعي او با همين آزمايش‌ها به‌خوبي تأييد شده‌اند.