عناصر چهارگانه در تاريخ وصّاف

تاريخ وصّاف، از متون مصنوع و متكلّف فارسي است كه نويسنده دانشمند آن، از غالب علوم و دانش هاي عصرش در نگارش اين اثر بهره برده است. از اين رو، لغات و اصطلاحات علومي چون فلسفه، منطق، فقه، اصول، طب، نجوم، جغرافيا، عروض، بلاغت و... جلوه ويژه اي در اين متن تاريخي دارند و دست مايه صنعت پردازي نويسنده اند. نگاه ويژه نويسنده به چهارعنصر، از اين ويژگي كتاب، حكايت دارد. دلبستگي نويسنده به عناصر اربعه به اندازه اي است كه طرح اوليه كتاب، بر چهار جلد نهاده شده است. هرچند نويسنده به اين طرح اوليه پاي بند نبوده و جلد پنجمي به كتاب افزوده است. اين مقاله، كوشيده است در شيوه اي توصيفيتحليلي، مصاديق بهره گيري از عناصر چهارگانه را از مجلدات پنج گانه كتاب استخراج، نقد و تحليل كند و ويژگي هاي مثبت و منفي استعمال اين عناصر را در متن كتاب بررسي كند. پژوهش حاضر نشان مي دهد كه التزام به استعمال عناصر چهارگانه، موجب بروز ويژگي هايي چند، در اين اثر شده است. تقويت عناصر خيالي متن، بهره گيري از غالب ظرفيت هاي صرفي و نحوي زبان فارسي در راستاي استعمال اين عناصر، شكل گيري لغات، اصطلاحات و تركيب هاي متنوع و تقويت دامنه لغات زبان فارسي و سرانجام، صنعت پردازي با اين عناصر، از مهم ترين اين ويژگي هاست. در كنار ويژگي هاي مذكور، التزام به استعمال عناصر اربعه، گاه موجب شكل گيري تركيب هاي سست، ناهنجاري هاي دستوري و صنعت پردازي هاي افراطي متن شده است كه ناگزير چنين التزام هايي است.