سلامت آبخيز (قسمت سوم): مدل مفهومي بنيه، ساختار و انعطاف‌پذيري (VOR)

اقبال روزافزون محققان، سياست‌گزاران و برنامه‌ريزان جهان به بحث توسعه پايدار از يك سو و افزايش بي‌رويه جمعيت، تخريب محيط زيست، نابودي گونه‌هاي جانوري و استفاده بيش از حد از منابع طبيعي از سوي ديگر مؤيد ضرورت كسب اطلاعات لازم در خصوص وضعيت سلامت زيست‌بوم‌هاي مختلف حوزه‌هاي آبخيز مي‌باشد. تا بدين‌وسيله بتوان تا حد امكان برنامه‌ريزان كلان كشور را در راستاي افزايش پايداري حوزه‌هاي آبخيز و استفاده بهينه از منابع موجود ياري نمود. امروزه حفظ سلامت زيست‌بوم به‌عنوان يك رويكرد جديد در مديريت محيط‌زيست مورد توجه سطوح مختلف مديريتي، تصميم‌گيري و سياست‌گزاري قرار گرفته ‌است و روش‌هاي متنوعي براي ارزيابي سلامت زيست‌بوم‌ها ارائه شده است. يكي از اين روش‌ها استفاده از مدل‌هاي مفهومي شاخص‌محور مي‌باشد. بر اين اساس پژوهش فعلي به معرفي مدل مفهومي بنيه- ساختار- انعطاف‌پذيري (VOR) مورد استفاده براي ارزيابي سلامت زيست‌بوم پرداخته است تا بتوان با كمك آن اطلاعاتي ارزشمند براي انجام مطالعات جامع در راستاي مديريت جامع و همه‌جانبه حوزه‌هاي آبخيز كسب نمود. تعيين سلامت حوزه‌هاي آبخيز در بسياري از مناطق جهان از جمله ايالات متحده امريكا، چين، هند، كانادا و استراليا به‌خوبي مورد توجه قرار گرفته است. در حالي‌كه در ايران هنوز مطالعات مستندي در زمينه ارزيابي سلامت آبخيز ارائه نشده است. حال‌آن‌كه تخريب زمين در ايران به‌دليل رشد فزاينده صنعتي و مديريت نامناسب كشاورزي به يك معضل اساسي تبديل شده است، لذا پايش حوزه‌هاي آبخيز و تعيين وضعيت سلامت آن‌ها در امر برنامه‌ريزي و سياست‌گزاري به‌منظور مديريت سازگار اجتناب‌ناپذير است.