تبيين و بررسي تقريرهاي برهان حكمت بر عصمت پيامبران در كلام اسلامي

عصمت پيامبران الهي يكي از مسايل مهم در باب نبوت است. متكلمان اسلامي از طريق دلايل عقلي و نقلي به اثبات آن پرداخته اند. دلايل عقلي آنان بر پايه حكمت الهي استوار است. از برهان حكمت بر عصمت پيامبران تقريرهاي مختلفي ارائه شده است كه مهم‏ترين آن‏ها عبارت است از تقرير برهان حكمت بر اساس معجزه، تقرير برهان بر پايه لطف، و تقرير آن بر اساس غرض از نبوت. اين تقريرها به دو دسته حداقلي و حداكثري تقسيم مي‌شوند، تقريرهاي حداقلي عصمت پيامبران را در دريافت و ابلاغ پيام‏هاي الهي به بشر اثبات مي كند، اما تقريرهاي حداكثري، عصمت در مقام عمل را نيز شامل مي‏شود. متكلمان اسلامي در اين باره كه آيا برهان حكمت عصمت از گناهان كبيره و صغيره، عمدي و سهوي را شامل مي‏شود يا به گناهان كبيره و صغيره‏هاي منفّر اختصاص دارد، و نيز قبل از نبوت را نيز دربر مي‏گيرد يا به زمان نبوت اختصاص دارد، هم‏داستان نيستند، متكلمان اماميه در اين مسأله نگاه حداكثري دارند اما متكلمان معتزلي، گناهان صغيره غير مسخّف را منفّر ندانسته، و برهان حكمت- با تقريرهاي مختلف آن- را مُثبِت عصمت پيامبران از آن‏ها ندانسته‏اند. از تأمل در سخنان متكلمان اسلامي به دست مي‌آيد كه عنصر منفّريت و نقض غرض در برهان حكمت بر عصمت پيامبران، نقش كليدي دارد. آنان در اين‌باره هيچ گونه اختلافي ندارند، هرچند در قلمرو و مصداق آن ديدگاه‌هاي مختلفي ارائه كرده‏اند. برداشت درست از منفّريت و نقض غرض، مؤيد ديدگاه متكلمان اماميه در اين‌باره است كه در قلمرو عصمت نگاه حداكثري دارند.