تبيين و نقد ديدگاه كلامي، حِكمي و عرفاني قاضي سعيد قمي در باره جايگاه عرش و كرسي در نظام هستي

قاضي سعيد قمي از جمله انديشمندان اسلامي عصر صفويه است كه در آثار خود، به روشي فلسفي، عرفاني و كلامي، و با تكيه به آموزه‌هاي هيئت بطلميوسي، ماهيت افلاك از جمله عرش و كرسي را مورد بررسي قرار داده است. اگرچه از بيانات ايشان در بخش‌هاي مختلف برداشت‌هاي متفاوتي مي‌توان كرد، اما در تحقيقي كتابخانه‌اي، در مجموع به نظر مي‌رسد از نظر ايشان اين دو، باب علم غيب و فراگيرنده جهان ملك و ملكوت هستند؛ عرش مظهر اسم المحيط و المدبر و قرارگاه اسم الرحمان، سقف بهشت، و آخرين و فراگيرترين فلك در بين افلاك يازده گانه است، جسمي مجوف و كروي، و داراي دو طبقه مجرد در بالا و مادي در پايين كه اول عالم تركيب را تشكيل مي‌دهد، و حكم آن تا مركز عالم امتداد دارد؛ كرسي نيز مظهر وجودات متعيّنه و اسم المفصل، قرارگاه اسم الرحيم، دهمين فلك، فراگيرنده فلك اطلس، و فراگرفته شده توسط عرش است كه بهشت مابين آن و عرش، و جهنم در مقعر آن واقع شده است. نظريه سريان عقل در جسم و تقدّس جسم، دو مطلب جديد و تأمل برانگيزي است كه ايشان در تبيين ديدگاه خود ارائه مي‌دهد.