جايگاه علم عرفي در اعتقادات ديني

علم در انسان، صفتي نفساني است كه ويژگي كاشفيت و حكايت‎گري از متعلق خود را دارد. ظن، نيز صفتي نفساني است كه ويژگي مزبور را دارد. علم، از حيث ويژگي قطع و جزم، دو مصداق دارد: اول، آن‏چه احتمال خلاف در آن صفر و از نظر عقل محال است، مانند اين‏كه حاصل جمع دو با دو، چهار است، و دوم، آن‎چه احتمال خلاف در آن عقلا محال نيست، ولي مورد توجه و اعتناي عقلاي بشر قرار نمي‏گيرد. علم حاصل از خبر فردي كه مورد وثوق است و قرايني بر خلاف آن وجود ندارد، و نيز علم حاصل از ظواهر سخن متكلم حكيم كه در مقام بيان مقصود خود مي‏باشد و قرينه‎اي بر خلاف آن در دست نيست، از اين قبيل است. مشهور عالمان اسلامي، مصداق دوم علم را ظن قوي، يا ظن اطميناني، يا ظن خاص و معتبر ناميده و حجيت آن را به احكام فرعي و فقهي اختصاص داده‎اند، ولي عده‎اي از محققان، آن را «علم عرفي و عادي» ناميده، و حجيت آن در اعتقادات ديني را نيز پذيرفته‎اند. ديدگاه اخير همان است كه در نوشتار حاضر برگزيده و بر آن استدلال شده است. عصاره استدلال اين است كه آيات و رواياتي كه تحصيل علم در باب عقايد ديني را واجب يا مطلوب دانسته و از گزينش عقيده‎اي كه عالمانه نيست يا ظني است، نهي كرده، به ظن قوي (علم عرفي و عادي) نظر ندارد. بنابراين، علم عرفي و عادي، همانند علم و يقين منطقي، مورد تأييد شارع و حجت شرعي است، و در اين‎باره ميان عقايد و احكام فرعي دين، تفاوتي وجود ندارد.