پديد آورندگان :
نوحي، محمد دانشگاه محقق اردبيلي - دانشكده ادبيات و علوم انساني - گروه جغرافيا، اردبيل، ايران , مددي، عقيل دانشگاه محقق اردبيلي - دانشكده ادبيات و علوم انساني - گروه جغرافيا، اردبيل، ايران , عابديني، موسي دانشگاه محقق اردبيلي - دانشكده ادبيات و علوم انساني - گروه جغرافيا، اردبيل، ايران
كليدواژه :
تكتونيك فعال , مورفولوژي مخروطافكنهها , جبهه شمالي سبلان , شاخص‌هاي ژئومورفيك
چكيده فارسي :
اهداف و زمينه‌ها: مخروطافكنهها از بارزترين پديده‌هاي ژئومورفولوژي رودخانه‌اي هستند كه بيشتر در جبهه كوهستان‌ها يافت مي‌شوند. اين اشكال متأثر از تغييرات اقليمي و فعاليت‌هاي زمين ساختي هستند و آثار آنها را در خود ثبت مي‌كنند. بنابراين براي درك تغييرات اقليمي و فعاليت‌هاي تكتونيكي و نيز فرايند‌هاي فعال در گذشته و حال هر منطقه مي‌توانيم از آنها استفاده كنيم.
هدف از اين پژوهش، تعيين ميزان فعاليت‌هاي تكتونيكي در جبهه شمالي كوهستان سبلان از طريق مورفولوژي سيستم‌هاي مخروط‌افكنه‌اي بوده است. با انجام چنين پژوهش‌هايي، مي‌توان به فرايند‌هاي فعال بر روي مخروطافكنهها پي برد و از اين طريق تا حدودي از خسارت‌هاي جاني و مالي مربوط به بلاياي طبيعي، به ويژه زلزله و سيل جلوگيري كرد.
روش‌شناسي: براي اين منظور از طريق شاخص‌ها و شواهد ژئومورفولوژي، نظير پروفيل طولي واقعي، پروفيل طولي تئوريكي و پروفيل طولي برش رودخانه، شاخص تقعر رودخانه و برش رأس مخروطافكنهها به تعيين ميزان تكتونيك فعال اقدام شد. جهت اطمينان بيشتر، از شاخص‌هاي ديگري مانند عدم تقارن حوضه، منحني هيپسومتري، انتگرال هيپسومتري، شكل حوضه و ضريب ناهمواري استفاده شد. علاوه بر آن از مشاهدات ميداني، مدل ارتفاعي رقومي، سامانه اطلاعات جغرافيايي و آرك هيدرو استفاده شد.
نتيجه‌گيري: با توجه به تفسير تمام شاخص‌هاي به‌كاررفته در اين پژوهش، مطالعات كتابخانه‌اي و مشاهدات ميداني به اين نتيجه رسيديم كه فرونشست بخش مركزي توده سبلان در دوره كواترنر پسين با ايجاد يك گسل دايره‌اي شكل(كالدرا) و ساير گسل‌هاي فرعي منشعب از آن در نزديكي رأس مخروطافكنهها، ضمن فرسايش رأس مخروطافكنهها و پايين آوردن سطح اساس، با ايجاد دره‌هاي طولي و كاناليزه كردن جريان‌هاي سطحي، موجب برش روانه‌هاي گلي(لاهار) در رأس مخروطافكنهها شده است. بنابراين مورفولوژي مخروطافكنهها در منطقه مورد مطالعه ناشي از تكتونيك فعال ارزيابي شد. علاوه بر آن، حاكميت دوره‌هاي يخچالي در زمان فوران آتش‌فشان سبلان با ايجاد جريان لاهار، در اين مورد نقش قاطع داشته است.
چكيده لاتين :
Aims & Backgrounds Alluvial fans are one of the most prominent phenomena in fluvial geomorphology,
which are found mostly on the mountain front. These landforms are affected by climate change and
tectonic activity and record their effects. Therefore, we can use them to understand climate change and
tectonic activities in the past and at the present. The aim of this study was to determine the tectonic
activity in the northern front of the Sabalan mountain based on the morphology of alluvial fan systems.
By conducting such studies, it is possible to identify active processes on alluvials and, thereby to some
extent, prevent the damage to life and property due to natural disasters, in particular earthquakes and
floods.
Methodology To do this, the geomorphic indices of related to cachments such as RLP (Real Long Profile),
TLP (Theoreitical Long Profile), ILP (Incision Long Profile), Stream Concavity Index (Sci), Asymmetric
Factor (Af), Hypsometric Curve (Hc), Hypsometric integral (Hi), Drainage Basin Shape (Bs), Relief Ratio
(Rr) were used. Moreover, field observations, digital elevation model, GIS, and Arc Hydrow were used.
Findings The subsidence of the central part of the Sabalan mass during the quaternary period was
accompanied by the formation of a circular fault (caldera) and other sub-faults in the apex of the fan
systems. These faults, in addition to the uplift of the fans apex and lowering the base level of them, by
creating longitudinal valleys and channelizing the surface currents, cut the lahar flows at the head of the
fan systems.
Conclusion Morphology of the fan systems in the study area was active. In addition; the rule of glacial
periods during the eruption of the Sabalan volcano, with generation of Lahar flow, played a decisive role.
