دشواره مشروعيت در تمدن اسلامي

مدعاي اين نوشتار آن است كه فراز و فرود تمدن اسلامي بيش از هر امري بسته منازعات قدرت و مسئله مشروعيت سياسي دولت‌هاي اسلامي بوده است. در حالي كه اوج تمدن اسلامي در دولت عباسيان ظهور مي‌يابد، در همان دولت نيز فرود عصر زرين تمدن اسلامي نمود مي‌يابد. اما ريشه‌هاي اين فراز و فرود در فرهنگ سياسي و تحولات سياسي ـ اجتماعي دولت‌هاي نبوي و اموي پيشين شكل مي‌گيرد. دولت عباسيان بيش از هر چيز با در اختيارگرفتن دانش فقه و كلام، در سپهر منازعات قدرت سياسي به پيروزي رسيده و در ادامه نيز با تحول در دانش‌هاي مشروعيت بخش قدرت، با رقباي اصلي خود يعني شيعيان و خوارج به برتري مي‌رسند. در نتيجه اساس تمدن اسلامي بسته به قوت و ضعف دولت‌هاي اسلامي بوده و اين قوت و ضعف نيز ريشه در صورت‌بندي مسئله مشروعيت سياسي دارد. اين مقاله براي بررسي اين مدعا ابتدا چارچوب نظري مشروعيت دولت مبتني بر عدالت سياسي را توضيح مي‌دهد؛ سپس به پيگيري قبض و بسط دشواره مشروعيت در دولت امويان و بعد از آن در دولت عباسيان مي‌پردازد.