يادمان شهداي گمنام؛ بررسي دو رويكرد منظره‌پردازي در ايران و عراق

جنگ ايران و عراق كه در ايران با نام دفاع مقدس و در عراق و كشورهاي عربي با عنوان «قادسيه صدام» و «جنگ اول خليج‌فارس» شناخته مي‌شود، از رويدادهايي است كه بازآفريني يادماني آن در سال‌هاي بعد از جنگ در شهرهاي مختلف ايران و همچنين عراق منظر شهرها را تحت تأثير قرار داده است. جنگ ايران و عراق براي ايرانيان نسبت به عراقي‌ها يك تفاوت اصلي داشت؛ در جنگ ايران و عراق كشور ما مورد حمله قرار گرفت و مردم ما موضع دفاعي گرفتند. تفاوت ديگر جنگ براي ايرانيان، وجه اصلي و انساني آن است. به همين دليل تعريف انسان ايراني از جنگ يك تعريف دم‌دستي و مطلق نخواهد بود و ادبيات جنگ در ايران با اين مشخصات هميشه معنادار خواهد بود. تفاوت معناي جنگ در دو جامعه ايران و عراق، علي‌رغم شباهت‌هاي اجتماعي و تاريخي زياد، منجر به رواج دو ديدگاه و دو رويكرد مختلف در ساخت يادمان‌هاي شهدا شد. مقاله حاضر ضمن ارزيابي نمونه‌هاي ساخته‌شده مزار شهداي گمنام در عراق و ايران نشان مي‌دهد بازآفريني خاطرات حماسه و غرور يك ملت، نقش بسزايي در اتصال خاطره فرهنگي مردم آن ملت براي نسل‌هاي بعدي دارد. نتايج پژوهش در جدولي به جمع‌بندي ويژگي‌هاي يادمان شهداي ايران در مقابل شهداي عراق پرداخته و نشان مي‌دهد تفاوت ديدگاه چگونه باعث تفاوت در نمودها، ظاهر و محتواي يادمان‌هاي يك جنگ در دو كشور مدافع و مهاجم شده است. نتيجه بررسي اين مقاله نشان مي‌دهد كه مشكل قابل‌توجه المان‌هاي يادماني شهدا در ايران، عدم استفاده از تخصص منظر و كم توجهي به پتانسيل فضاهاي شهري مناسب در جذب مخاطبان است كه علي‌رغم ضعف‌هاي تكنيكي، به دليل مردمي بودن، ماندگار و معنادار بوده، در بلندمدت مي‌تواند ارتباط خود با فضا و زندگي روزانه را اصلاح و تقويت كند. در مقابل يادمان‌هاي شهداي عراق علي‌رغم ويژگي‌هاي كالبدي برتر، به دليل رويكرد اقتدارگرايانه، بعد معنوي ضعيفي دارد و قابليت اصلاح‌پذيري در آن كمرنگ است.