كليدواژه :
پيشگيري وضعي , عقلانيت , منطق , محاسبه , اقتصاد , نفع , هزينه
چكيده فارسي :
زمينه و هدف: بزهكار بالقوه در مواجهه با موقعيت جرم، اقدام به تصميم‌گيري مي‌كند. مبدعان پيشگيري وضعي، تصميم به ارتكاب جرم را بر اساس «نظريه انتخاب منطقي» تحليل مي‌كنند. تحليل مبنايي اين نظريه در پيشگيري وضعي نشان مي‌دهد كه از ميان عقل و اميال، اميال راهبر بزهكار بالقوه است و عقل در اين فرايند، به‌صرفه‌ترين راه را در اختيار او مي‌گذارد. بزهكار بالقوه بر اساس منطقِ «پاداش ـ هزينه/تنبيه» درباره ارتكاب جرم تصميم‌گيري مي‌كند. هدف از نگارش مقاله حاضر مطالعه مباني «فلسفي» و «پوزيتيويستي» عقلانيت پيشگيري وضعي با استناد به ريشه‌ها و پيشينه‌هاي نظريه انتخاب منطقي است.
روش تحقيق: اين پژوهش از نوع توصيفي ـ تحليلي است. پژوهش با استفاده از منابع كتابخانه‌اي و اينترنتي به زبان فارسي و انگليسي انجام شده است.
يافته‌ها و نتايج: يافته‌هاي فلسفي اين مقاله نشان مي‌دهد كه «نظريه انتخاب منطقي»، معرف نظام عقلانيت در پيشگيري وضعي است. اين نظريه با استناد به فلسفه «هيوم»، از ميان عقل و اميال، اميال را راهبر بزهكار بالقوه مي‌داند و با الگوبرداري از ديدگاه‌هاي فلسفي بنتام و ميل، انتخاب آماج را تابع «منفعت» مي‌داند. با جمع اين دو ديدگاه، بزهكار بالقوه با هدايت اميال، كوتاه‌ترين و اقتصادي‌ترين هدف را آماج جرم قرار مي‌دهد. در بُعد پوزيتيويستي، پيشگيري وضعي با الگوبرداري از رفتارگرايي، مبناي تصميم‌گيري بزهكار بالقوه را پاداش ـ تنبيه و در بُعد جامعه‌شناختي، پاداش ـ هزينه مي‌داند. بر اين اساس نظام عقلانيت پيشگيري وضعي، «عقلانيت» به معناي عقل استدلالي يا خِرد ناب را به «منطق يا محاسبه اقتصادي» تقليل مي‌دهد. با تقليل بزهكار بالقوه به موجودي محاسبه‌گر يا ماشين‌حساب، ارزش‌ها، معنويت و سعادت مفهومي ندارد زيرا اهداف توسط اميال و براي دستيابي به منفعت كوتاه‌مدت مادي با محاسبات اقتصادي (هزينه ـ سود) تعيين مي‌شود.
چكيده لاتين :
Background and Objectives: Situational prevention is an approach which, by
concentrating on “situation”, considers the environment as being more effective in
crime commission from among “human” and “environment”. With this takeaway,
“human” assumes a weaker role in situational prevention analyses; however, some
perspectives of this kind of prevention, especially perspectives related with
“decision-making systems of the potential offender in the face of the crime
situation” can implicitly provide insights into his system of rationality, will, passions
and instincts. This article is aimed to explore the basics of one of these insights, i.e.,
situational prevention rationality. This rationality involves certain “philosophical”
and “positivist” principles.
Methodology: This research is applied in terms of goals and from a methodological
point of view, it is based on documents. The research has been conducted by using
library studies, internet sources, articles and Persian and English researches. Note
taking was used to gather data also.
Findings and Results: By invoking to the Hume's philosophy, situational prevention
believes passions to direct the potential offender. The potential offender chooses his
targets by directing passions by the shortest means possible in the direction of his
benefits. Inspired by Bentham and Mill's philosophical perspectives, i.e., attraction
of pleasures and avoidance of pains, situational prevention theorists consider the
choice of target on the part of the potential offender as a function of the principle of
“utility”. From a positivist point of view, situational prevention believes the
potential offender to be a function of reward-punishment pattern as it models
behaviorist psychology.
Sociologically, the cost-benefit model has been introduced as a basis for the
potential offender's decision making. Accordingly, the situational rationality system
is a nominal/ instrumental rationality which, considering all human's behaviors as
“purposeful”, directs rationality towards the “logic of calculus”. This kind of
thinking reduces man to an evaluating/ calculating creature. In this system of
rationality, values, spirituality and happiness are nonsensical, because goals are
mostly determined by passions for gaining short-term material benefits via economic estimates (cost-benefit). This denotes reducing a truth-seeking man (goal-setting
criteria) to an effective man (the rationale for determining means).
