كليدواژه :
فقه , كلام , كلام افعال , فارابي , الهيات اخلاقي
چكيده فارسي :
اين مقاله با الهام از تعريف فارابي از دو دانش فقه و كلام كه وي آن‌ها را صناعت مي‌نامد، به خلاء علم كلامِ افعال يا به تعبير امروزي الهيات اخلاقي در جهان اسلام اشاره مي‌كند. اگر چه فقه به دقت در بارۀ احكام افعال صحبت كرده است اما در صدد دفاع عقلاني و توجيه آن‌ها برنيامده است. براساس تعريف فارابي از صناعت كلام، در واقع هدف كلام نصرت آموزه‌هاي نظري و عملي اسلام است و بايد علاوه بر توجيه و دفاع از اعتقادات ديني براي دفاع از آموزه‌هاي عملي (اخلاقي) و مفهوم و معقول كردن آن‌ها نيز اهتمام داشته باشد. البته دشواري توجيه افعال شرعي و يا نگراني از وقوع خطا و تأويل نادرست احكام عملي شرع بر اساس هوي و هوس كه دغدغه‌هايي قابل درك هستند، در عمل از رشد و تطور الهيات اخلاقي اسلامي جلوگيري كرده است. به‌طور كلي براي دفاع از آموزه‌هاي ديني چه در مباحث اعتقادي و چه در مورد افعال شرعي راه‌هايي زياد وجود دارد كه فارابي به آن‌ها اشاره مي‌كند كه از جملۀآن‌ها نوعي ايمان‌گرايي دربارۀ فقرات شريعت و التزام به بي‌نيازي از تبيين عقلاني آن‌ها است. اما خطاب اين مقاله با كساني است كه از لزوم توجيه عقلاني شريعت و يا حداقل از سودمندي آن سخن مي‌گويند و تلاشي در خور در باب توجيه آراء و عقايد دارند وليكن به هر دليلي از كاربرد اين روش دربارۀ افعال شرعي و مسائل اخلاقي (عملي) سرباز مي‌زنند.
