خداي تأثرپذير و خداي تغيّرناپذير: سازگاري يا ناسازگاري؟

بنابر ديدگاه الهيات سنتي، خداوند داراي ويژگي‏هايي منحصر به‌فرد است كه در مخلوقاتش وجود ندارد. در اين سنت، خداوند موجودِ كامل حداكثري است. از جملۀ اين كمالات، مي‏توان به تغيّرناپذيري اشاره كرد كه بر اساس آن كمالات خدا نه افزوده و نه كاسته مي‏شود. از سوي ديگر خداوند، تأثرناپذير نيز معرفي مي‏شود؛ كه بر اساس آن خداوند از رنج‏هاي انسان دچار اندوه نمي‏گردد، زيرا اين امر با تغيّرناپذيري و كمالِ حداكثري خدا، كه مستلزم برخورداري از سعادت لايتغير است، منافات دارد. بنابراين تغيّرناپذيري خدا، خداباوران را از پذيرش تأثرپذير بودن خداوند منع مي‏كند. در اين نوشتار سعي بر آن است با محوريت قرار دادن علم مطلق، اين دعاوي اثبات شود كه: اولاً علم مطلق خدا، مي‏تواند شاهدي بر تأثرپذيري‏اش باشد و ثانياً ماهيت علم مطلق مانع از « قبول تغيّرپذيري خدا به وابستۀ تأثرپذيري خواهد بود»، زيرا كمال حداكثري خدا مستلزم آن است كه علم او، ذاتي و شامل تمام گزاره‏هاي صادق، از ازل تا ابد باشد. در نتيجه آگاهي و اندوهگيني او از رنج آدمي، مستلزم تغيير در خداوند نخواهد بود. به عبارت ديگر خدا به جهت علم مطلقش از ازل به رنج آدمي آگاهي دارد، پس قبول اندوه خدا از رنج‏ها و شرارت‏هاي آدمي نبايد تغييري در او تعالي ايجاد نمايد. قبول اين ديدگاه نه تنها يكي از مسائل خداناباران را حل مي‏كند، بلكه در تقويت و ترويج خداباوري نيز مؤثر است، زيرا خدايي كه با مؤمنان در غم و شادي‏ها شريك است، شايستگي بيشتري براي پرستش دارد تا خدايي كه ساكن و بي‌تفاوت نظاره‏گر رنج‏هاي آدمي‏ست.