جمع نقيضين در انديشه ابوسعيد خرّاز و ابن‌عربي

در اين مقاله با تكيه بر تفكيكِ ميانِ حوزه‌هايِ معرفتيِ وجودشناسي، خداشناسي و جهان‌شناسي، موضوعِ جمعِ نقيضين در انديشه‌يِ ابوسعيد خرّاز و ابن‌عربي تبيين مي‌گردد. جمعِ اضداد در شناختِ خداوند در انديشه‌يِ ابوسعيد خرّاز و بسط و انتقالِ آن توسّطِ ابن‌عربي به جمعِ نقيضين كه وي از آن به هو لا هو تعبير كرده است، بنيادِ اساسيِ انديشه‌يِ ابن‌عربي است، و هيچ حوزه‌اي از تاثير آن خالي نيست، بلكه محوريّتي آن به گونه‌اي است كه، موضوعِ هو لا هو از مقامِ ذات الهي آغاز گشته، در تماميِ مراتبِ وجود، بسط مي‌يابد. مهمترين جنبه‌يِ اين انديشه را مي‌توان در مساله‌يِ خيال نزدِ ابن‌عربي يافت، چه آنجايي كه از خيال براي شناختِ تشبيهيِ خداوند سخن مي‌گويد و چه خيال به منزله‌يِ تناقضِ متحقّق در سه مرتبه‌يِ ماسوي الله، عالمِ ميانيِ خيال و خيال به مثابه امري ميانِ حس و عقلِ انسان صغير؛ و همزمان قوه بشري خيال، كه ذيلِ جهان‌شناسي ابن‌عربي بيان مي‌گردد. بدونِ فهم خيال در انديشه‌يِ ابن‌عربي نه به شناختِ خداوند مي‌توان نائل شد و فهمِ محصّلي از وحدتِ وجودِ ابن‌عربي يافت و نه چيستيِ وجودِ عالم، به عنوانِ امرِ متناقضِ متحقّق در پرتو افكنده مي‌شود.