جستاري در نقد و بررسي كتاب اصلاحات ارضي در ايران؛ اثر آ.ك.اس لمبتون

اصلاحات ارضي يا بازتوزيع زمين و بهره‌برداري به نفع روستائيان منجر به تغيير در روابط توليد و ساختار جامعه از طريق انتقال قدرت ملي و محلي شد. همزمان با تصويب لايحه اصلاحات ارضي اين موضوع بيشتر مورد توجه پژوهشگران قرار گرفت. اين مطالعات، شامل كليات اصلاحات ارضي تا الغاي رژيم ارباب و رعيتي طي مراحل مختلف اجراي اين لايحه مي‌شد كه حاصل آن در مطالعات شاخص پژوهشگران ايراني و خارجي مشهود است. از جمله‌ي اين پژوهشگران، خانم لمبتون از چهره‌هاي علمي و سياسي است كه طي سال‌هاي 19661962، در كتاب هفده فصلي خود تحت عنوان اصلاحات ارضي در ايران به اين موضوع پرداخته است. نگاه او در اين مطالعه، در برخي بخش‌ها سياحت‌گونه و در برخي فصول، علمي، دقيق و موشكافانه است. اما با توجه به مطالعات نگارنده طي چهل سال اخير در مناطق روستايي ايران، نتايج حاصل از اين مطالعات، تفاوت معني‌داري با مطالب مطرح‌شده در كتاب ايشان دارد. حاصل اين تناقض، اين فرض را مطرح مي‌كند كه بر مطالعات خانم لمبتون، شرايط از پيش تعيين‌شده‌اي حاكم بوده است. نگاه ارزشي ايشان در برخي موارد، منجر به خسران و تضعيف برخي حقوق روستائيان شد و چگونگي تاثير اجراي قوانين ارضي بر ساخت سياسي و اجتماعي، عموما مورد توجه قرار نگرفت. پيامد اصلاحات ارضي از نظر اقتصادي، اجتماعي، سياسي، فرهنگي و با وجود از بين بردن نظام ارباب رعيتي، با حذف مديريت توليد زراعي كشاورزان و سوق دادن آنها به سمت شهرها، منجر به افول توليدات كشاورزي، پيامد منفي مهاجرت و ايجاد نابرابري اجتماعي، اقتصادي در جامعه روستايي شد. بنابراين به نظر مي‌رسد انجام مطالعه‌اي انتقادي بر مباحث مطرح‌شده توسط ايشان ضروري باشد كه در اين نوشتار به آن پرداخته خواهد شد.