نقد انتخاب عقلاني از منظر رويكردهاي رقيب: اقتصاد رفتاري، آزمايشگاهي و علوم مغزي

بدون ترديد انسان اقتصادي كه ويژگي بنيادين آن عقلانيت است، نقطه آغاز تحليل‌هاي اقتصادي است. مفهوم عقلانيت، موضوع مورد بحث دهه‌هاي اخير علوم اجتماعي، به‌ويژه علم اقتصاد، بوده است. اقتصاددانان متعارف اغلب فرض عقلانيت را به اين معنا به كار مي‌گيرند كه عاملان اقتصادي از تمام پيامدهاي احتمالي آگاهي دارند و قادر به انتخاب‌هايي منطقي و سازگار هستند كه مطلوبيت آنها را حداكثر مي‌كند. با اين ‌حال، منتقدان عقلانيت اقتصادي استدلال مي‌كنند كه اين عاملان گاهي از خود رفتارهاي غيرعقلاني بروز مي‌دهند و همواره از تمام پيامدهاي احتمالي انتخاب‌هاي خود آگاه نيستند. بسياري از اقتصاددانان رفتاري و روان شناسان ادعا مي كنند كه عاملان اقتصادي به دليل قابليت‌هاي ذهني محدود و شرايط محيطي خيلي خوب استدلال نمي‌كنند، اين عاملان اغلب نمي‌دانند كه چه چيزي براي آنها مفيد است و به شيوه‌هايي نابهنجار، غيراستدلالي و ناسازگار رفتار مي‌كنند. در اين مقاله با يك رويكرد تطبيقي، نظريه انتخاب عقلاني و انتقادهاي اقتصاد رفتاري به اين نظريه مورد تحليل قرار مي‌گيرد. به‌علاوه، براي درك عميق‌تر مفهوم عقلانيت اقتصادي و بررسي ميزان انطباق آن با رفتار و توانايي‌هاي ذهني انسان از يافته‌هاي جديد در مورد كاركرد مغز و اقتصاد آزمايشگاهي استفاده مي‌شود. نتايج نشان مي‌دهد، اگرچه مي‌توان اذعان كرد كه افراد با توجه به محدوديت‌ها و قابليت‌هاي مغزي خود در تمام تصميمات و انتخاب‌هاي روزمره از عقلانيت كامل پيروي نمي‌كنند، اما نمي‌توان وجود رفتارهاي غيرعقلاني فراگير در تمام جنبه‌هاي زندگي انسان را نيز تأييد كرد و احتمالاً انسان‌ها از آنچه اقتصاد رفتاري فرض مي‌كند، عقلاني‌تر عمل مي كنند.