تحليل روش‏ شناختي نقدهاي علامه جوادي آملي در مسئله شفاعت بر تفسير المنار

يكي از برجسته‌ترين تفاسير شيعه، تفسير تسنيم و از ميان تفاسير مهم و طراز اول متأخر اهل سنت، تفسير المنار است. يكي از اين دو تفسير متعلق به مفسري شيعي و عقل‌گرا و در عين حال متخصص در علوم نقلي و عقلي است كه اسلوب تفسير قرآن با قرآن را برگزيده است. در مقابل رشيدرضا مفسري نقّاد افراطي و معترض به مجتهدان و علماي مذاهب اسلامي است و در عين حال در توليد نظريات خود، متأثر از ابن‌تيميه و محمد عبده است و مي‌توان وي را با اندكي تسامح و در نگاهي ابتدايي در جرگه مفسران قرآن با قرآن برشمرد. با اينكه اين دو تفسير از دو خاستگاه فكري و اعتقادي متفاوت برآمده‌اند، نسبتاً از شيوه‌ها و اسلوب‌هاي مشتركي برخوردارند؛ البته اشتراك روشي رشيدرضا و آيت‌الله جوادي آملي بدان معنا نيست كه رشيدرضا كاملاً از روش تفسير قرآن به قرآن بهره مي‌گيرد، بلكه وي در صدد آن است كه آراي تفسيري خود را با توجه به آيات هم‌خانواده تبيين كند؛ ولي در عين حال از ديگر روش‌هاي صواب و ناصواب نيز بهره مي‌گيرد؛ بنابراين آيت‌الله جوادي آملي به نقد مباني، روش‌ها و نتايج وي اهتمام ورزيده است. آراي المنار درباره مسئله شفاعت از جمله مسائلي است كه به طور مبسوط در تفسير تسنيم به نقد كشيده شده است. دو مفسر در اين مسئله از نظر مبنايي و روش تفاوت نگاه دارند. نگارندگان اين پژوهش بر آن‌اند مواجهه اين دو مفسر با آياتي را كه مستقيم يا غيرمستقيم با موضوع شفاعت مرتبط‌اند برجسته سازند و اين مواجهه را تحليل روشي كنند و تا حد توان و حاجت، به تبيين روش‌شناختي نقد آيت‌الله جوادي مبادرت ورزند. يافته اين پژوهش حكايت از آن دارد كه المنار در موضوع شفاعت جانبدارانه و با پيش‌فرض عمل كرده و ضمناً سعي داشته است با تهمت‌هاي بي‌اساس و ناصواب به قائلان شفاعت، شفاعت مذمومِ غيرمأذون در فرهنگ قرآن را چنان تعميم دهد كه شفاعت مأذون را نيز در بر گيرد. در مقابل، علامه جوادي آملي از اساس كلام رشيدرضا را مردود دانسته و علاوه بر ابطال انديشه و روش وي، گرايش‌ها و تعصبات ناصوابش را يادآور شده است.