مفهوم قانون در انديشه‌هاي مستشارالدوله

مفهوم قانون از بنيادين‌ترين مفاهيم و مباني نظري حكومت قانون است كه نقش مهمي در شكل‌گيري نظريۀ دولت مشروطه داشته است. با توجه به اين واقعيت كه هيچ جامعه‌اي در هيچ مقطعي بدون قانون نبوده و با لحاظ اين پيش‌فرض كه مفهوم قانون داراي سيري تكويني و دو صورت «مدرن» و «قديم» است و اينكه مفهوم مدرن قانون، در «گسست» و «تداوم» مفهوم قديم تكوين يافته است، اين مقاله نشان مي‌دهد كه مفهوم جديد قانون با تحول در مضمون، در تداوم مفهوم قديم قانون، تكوين يافته است. مستشارالدوله، نخستين انديشمندي است كه با درك مبناي متفاوت قانون در دو صورت «قديم» و «مدرن» قانون، اصلِ ضرورت تأسيس مفهوم جديد قانون را درك و پاره‌اي مقدمات، به‌منظور تحقق اين مهم تهيه كرد. به نظر نگارندگان درك مستشارالدوله از مفهوم قانون متفاوت با درك متقدمان بوده و رسالۀ «يك كلمۀ» وي، نخستين رساله در ضرورت حكومت قانون است. وي در اين رساله به مدد ايجاد تحول در مضمون مفهوم قانون، اين مفهوم را كه ريشه در ارادۀ حاكم و حكم شرع (به‌عنوان دو مبنا و منشأ مفهوم قديم قانون) داشت، به مفهوم مدرن قانون كه از نظر مستشارالدوله، ريشه در اراده و خواست مردم داشت، متحول ساخت. اين مقاله با روش توصيفيتحليلي، درصدد پاسخگويي به اين پرسش است كه مباني و هدف مستشارالدوله از تحول مفهوم قانون چگونه و چه بوده است؟ به‌نظر مي‌رسد مستشارالدوله با تكيه بر مباني و مفاهيمي چون «ارادۀ عموم» و «رضايت» مردم و با هدف استقرار «عدل»، «برابري» و «ترقي»، به‌عنوان اهداف مهم حاكميت قانون، مبادرت به اين امر مهم ورزيد و از دل مفهوم قديم قانون، مفهوم مدرن قانون را تعريف كرد.