استبداد يا مشروطه؟ بررسي ديدگاه آيت‌الله ميرزاصادق‌آقا مجتهد تبريزي

آيت‌الله ميرزاصادق‌آقا تبريزي، يكي از علماي عصر مشروطه است كه بنابر ظاهر متون به‌جاي‌مانده از ايشان، نگرشي متفاوت از دو جريان فكري معروف آن دوره دارد. در انديشه‌ي سياسي ميرزاصادق‌آقا تبريزي، حق حاكميت و قانون‌گذاري منحصراً از آنِ خداوند است و به اذن او، اولياي معصوم عليهم‌السلام عهده‌دار اين امور هستند؛ در عصر غيبت، فقهاي جامع‌الشرايط منحصراً حق اعمال آن را دارند و تمام حكومت‌ها، غير از اين، نامشروع بوده و مصداق ظلم‌اند. ايشان استبداد را برخلاف اصطلاح رايج، تفرّد در حكم‌راني تعريف مي‌كند و آن را في‌نفسه قبيح نمي‌پندارد؛ تنها معيار قبح حكومت از ديدگاه ايشان، ظالمانه‌بودن آن است. بر اساس فوق، ميرزاصادق‌آقا به‌اين‌نتيجه مي‌رسد كه حكومت استبداديِ ظالمانه، بر مشروطه‌ي آن روزگار ترجيح دارد؛ زيرا در مشروطه، ظلم تكثيريافته و عموميت پيدا كرده است. به‌نظر ايشان، مشروطه تحفه‌اي غربي است كه لاجرم به نابودي اسلام منجر مي‌شود؛ علمايي هم كه آن را پذيرفته‌اند، فريب غرب را خورده و آلت دست آن‌ها شده‌اند. ميرزاصادق‌آقا تبريزي، غرب و مدرنيته را ماهيتا غيرقابل تفكيك از يك‌ديگر مي‌داند و آن را با تمام لوازمش رد مي‌كند.