رويكرد وحدت‌گرايانه ملاصدرا به نظريه اتحاد عاقل و معقول بر مبناي بساطت نفس

نظريه اتحاد عاقل و معقول جايگاهي ويژه در حكمت متعاليه دارد. برخي از فلاسفه مانند ابن‌سينا آن را انكار كرده‌اند؛ ليكن ملاصدرا در موضع قبول آن است. اين اختلاف‌نظر به دليل اختلاف در مباني اين دو فيلسوف است؛ چنان‌كه مي‌توان گفت اين نظريه فقط بر اساس مباني حكمت متعاليه قابل تصور است. مفاد اين نظريه بر اساس ديدگاه‌هاي رايج، اتحاد نفس با صور علميه خود است. مباني و نظريات ويژه ملاصدرا درباره ماهيت نفس و نيز در معرفت‌شناسي، امكان ارائه تفسيري خاص را از اين قاعده فراهم مي‌كند. نظر رايج درباره فرايند ادراك، تأثر از جهان خارج و صعودي بودن معرفت است، اما ساحتي از معرفت به نحو نزولي وجود دارد. بر مبناي بساطت نفس، هر شيئي در جهان خارج، اصل و حقيقتي در باطن يا مرتبه عقلاني انسان دارد. در صورت ظهور اين بساطت، تمام آنچه به‌ عنوان ادراكات عقلي، خيالي و حسي به نفس نسبت داده مي‌شود، ظهور آن اصل در مراتب مادون، از جمله خيال و حس است. ملاصدرا در نظريه اتحاد عالم و معلوم به اين ساحت از معرفت نظر دارد، كه بهترين تعبير براي آن، با توجه به وحدت ظاهر و مظهر، وحدت علم و عالم و معلوم است