تناظر ميان مراتب معراج و مراحل نماز و نمود اين تناظر درنگاره هاي معراج با تأكيد بر نقش مايه محراب

محراب از بن‌مايه‌هاي تصويري در نگارگري معراج مي‌باشد كه علاوه بر غناي زيبايي‌شناسي، حاوي دلالت‌هاي صريح و ضمني بسياري است. اين مقاله ضمن ارائه تناظري ماهوي ميان مراتب معراج و مراحل نماز بازتاب اين تناظر را در نگاره‌هاي معراج تبيين نموده و در سايه پيوند نماز با معراج رسول اكرم(ص)، به نقش محراب و نقوش وابسته به آن در معراج‌نگاره‌ها مي‌پردازد. بدين منظور چهار نگاره انتخاب شده كه جايگاه محراب در آن‌ها حائز اهميت و قابل تأمل است: نگاره آزمون سه جام از معراج نامه ايلخاني، نگاره معراج از نسخه بوستان سعدي، نگاره‌هاي نماز با پيامبران و نماز با مسلمانان از معراج‌نامه تيموري. روش تحقيق اين مقاله توصيفي-تحليلي است، ضمن آنكه نمونه ها به روش اسنادي و كتابخانه‌اي جمع آوري و با رويكرد پديدارشناسي تأويلي با توجه به سه نظام نمادين (كلامي، كنشي و تصويري) بررسي شده‌اند. ضرورت و اهميت تحقيق كه از نقطه‌نظر تاريخي در راستاي درك نگاه هنرمند مسلمان قرون ميانه به معراج و از منظر تأويل‌گرايانه و نمادشناسانه، متوجه مباني فكري و نظري تصويرپردازي معراج و رمزگشايي از زواياي پنهان نگاره‌ها مي‌باشد، غير قابل انكار است. بدين ترتيب با تحليل نگاره‌ها طبق اين تناسبات و بر اساس نتايج پژوهش، نقش محوري نماز در نگاره‌هاي معراج روشن شده و انتخاب و چيدمان عناصر تصاوير بر اساس ارائه شئون مختلف معراج تبيين مي‌شود. ضمن آنكه پيوند معنايي نقش‌مايه محراب با نماز و مفاهيم انتزاعي نور، زمان و مكان، و در نتيجه استفاده هنرمند نگارگر از نقوشي نظير قنديل و آتشدان دستيابي به اين نتيجه را ميسر ساخته است.