تحليل، گونه‌‌‌شناسي و تاريخ‌‌گذاري گچ‌بُري‌‌هاي كاخ كوه‌‌خواجه

«كوه اوشيدا» (كوه‌خواجه) در دشت سيستان، به‌دليل موقعيت استراتژيك و منحصر‌‌به‌فردي كه دارد، از ديرباز تا به امروز، به‌صورت متناوب مورد استفاده قرار گرفته است. در دامنۀ جنوب‌شرقي اين كوه، آثارِ قلعه‌اي مشاهده مي‌شود كه پس از ورود و استيلاي مسلمانان بر منطقه، به «قلعۀ كافران» شهرت پيدا كرده است. بر‌اساس كرونولوژي نسبي انجام‌‌شده بر‌روي نمونه‌هاي سفالين دو دورۀ استقراري در اين قلعه مشخص شد، دورۀ نخست از سدۀ سوم قبل ميلاد تا پايان دورۀ ساساني را در‌بر مي‌گيرد و دورۀ دوم مربوط ‌به سدۀ ششم تا هشتم هجري قمري است.در پژوهش پيشِ‌رو كه از نوع تحقيقات توصيفي تحليلي است، وضعيت گچ‌بُري‌هاي كاخ كوه‌خواجه، كه از لحاظ شكل به سه گروه مدوّر، مربع و كنگره‌‌دار تقسيم مي‌‌شوند. بر‌اساس گزارش‌هاي باستان‌شناسي مورد بررسي قرار گرفتند. يك تاريخ متقّن و مورد‌قبول، براي اين گچ‌بُري‌‌ها وجود ندارد و از سوي ديگر مطالعۀ تطبيقي جامعي نيز پيرامون آن‌ها صورت نگرفته است؛ علاوه ‌بر مطالعۀ معماري، بيش‌از صدها گچ‌بُري از محوطه‌‌هاي مختلفِ دوران تاريخي، مورد مشاهده، بررسي و مقايسۀ گونه‌شناختي قرار گرفتند و مشخص شد كه اين گچ‌بُري‌‌ها شباهت بسيار زيادي به گچ‌بُري‌‌هاي محوطه‌‌هاي ساساني بيشاپور، حاجي‌آباد و كيش دارند. نكتۀ ديگري كه بايد بدان توجه شود، الحاقي‌بودن رواق‌‌هاي بخش شمالي حياط است كه گچ‌بُري‌‌هاي كاخ كوه‌‌‌خواجه بر‌روي آن‌ها قرار گرفته كه مطمئناً در دورۀ دوم ساخت‌و‌ساز در كاخ كوه‌خواجه، به بنا اضافه شده‌اند؛ اين موضوع گواه و شاهدي محكم بر ساساني‌بودن اين گچ‌بُري‌هاست.