بررسي فقهي شهادت ثالثه با تمركز بر جنبۀ شعاري آن

شهادت ثالثه در اذان و اقامه، به‌دليل جنبه‌هاي اعتقادي و اجتماعي‌اش اهميت بالايي دارد. در اين مقاله، پيشينۀ تاريخي ديدگاه فقيهان دربارۀ شهادت ثالثه و تحولات منظم آن نشان داده شده است. سپس با نيم‌نگاهي به دلايل اختلافِ‌نظر ايشان، بر جنبۀ شعاري شهادت ثالثه تمركز شده است. شهادت ثالثه شعاري عرفي است نه شرعي. حكم شعارهاي عرفي وابسته به عناوين شرعي‌اي كه ذيل آنها قرار مي‌گيرند، متغير است؛ برخلاف شعارهاي شرعي كه هميشه تحت قاعدۀ لزوم تعظيم شعائر يا حرمت اهانت به شعائر قرار دارند. علاوه بر عنوان استحبابيِ «اقرار به ولايت»، عناوين محرّم «تشريع» و «تغرير به جهل» و عنوان وجوبي «ارشاد جاهل» نيز دربارۀ شهادت ثالثه قابل‌بررسي است. مستنبط از اين عناوين و نيز دلالت‌هاي اين شعار عرفي بايد گفت: اقرار به ولايت در هرجايي به‌ويژه پس از شهادت به رسالت شايسته است، اما هم نبايد عوام را دچار توهم جزئيتِ آن در اذان كرد و هم بايد مانع جهل عمومي دربارۀ عدم جزئيت آن شد. بنابراين، شهادت ثالثه برخلاف اذان‌هاي رسمي و اقامه‌هاي شايع، بايد به گونه‌اي بيان شود كه تصور جزئيت را به‌وجود نياورَد.