نقد و بررسي ديدگاه مشهور فقيهان دربارۀ تحقق قتل عمد

مشهور فقيهان اماميه معتقدند كه ملاك تحقق قتل عمد، قصد قتل يا غالباً كشنده‌بودن آلت قتل است. آنان براي اثبات نظريۀ خود به روايات و اجماع تمسك كرده‌اند. باوجود اين، روايات صريحاً بر مدعاي مشهور دلالت ندارند زيرا نخست، براي تحقق قتل عمد در روايات، قصد فعل مطرح شده است و از ظاهر روايات، قصد قتل به‌دست نمي‌آيد؛ دوم، در روايات فقط چند مصداق از افعال غالباً كشنده ذكر شده است و با ذكر چند مصداق نمي‌توان يك معيار كلي براي تحقق قتل عمد انتخاب نمود؛ سوم، از عبارت «بما يقتل بمثله» كه در بعضي روايات آمده است، معيار «غالباً كشنده‌بودن» استفاده نمي‌شود. از طرفي، در فقه مصاديق متعددي از قتل وجود دارد كه به‌نظر مشهور، قتل عمد محسوب مي‌گردد؛ درحالي‌كه هيچ‌يك از معيارهاي موردنظر ايشان در آنها وجود ندارد. چهارم، اجماع نيز محقق نيست زيرا با چشم‌پوشي از قول خلاف، چنين اجماعي مدركي است. پنجم، قصدْ حالتي دروني است و بدون بيان قصد به‌وسيلۀ قاصد، نمي‌توان به آن پي برد. بنابراين معيار قصد ‌قتل در عالم خارج كارايي چنداني ندارد. علاوه بر آن، قيد «غالباً كشنده‌بودن» عنوان مبهمي است. اين عنوان در فقه و حقوق تعريف نشده و فقط به ذكر مصاديق آن بسنده شده ‌است؛ بنابراين نمي‌تواند معيار مفيد و شاخصي باشد. به‌نظر مي‌رسد بهترين معيار براي تحقق قتل عمد اين است كه قاتل در معرضيت قتل بوده و به آن التفات داشته ‌باشد. اين معيار با برخي از مؤيدات فقهي و حقوقي تقويت مي‌شود.