بررسي جغرافيانگاري ابن خرداذبه به لحاظ منابع

چكيده: آثار جغرافيايي به جهت دارا بودن اطلاعات فرهنگي و تمدني و به دور بودن از اغراض سياسي از اهميت خاصي برخوردارند. سنجشِ پايايي و روايي لازمه استفاده از منابع تاريخي است، اينكه منبع اطلاعات خود را از چه طريقي جمع آوري كرده است تا عيار اعتبار آن عيان شود .المسالك و الممالك ابن خرداذبه (وفات 300 ق) از اولين آثار مكتوب جغرافيايي به شمار مي رود كه به نوعي ميراث دار سنت ايراني نيز است. مسئله اصلي پژوهش اين است كه المسالك و الممالك ابن خرداذبه از چه منابعي بهره برده و تا چه اندازه معتبر است؟ با بررسي محتوايي كتاب و ريشه يابي داده هاي آن مشخص شد كه ابن خرداذبه از منابع مكتوب و منابع شفاهي هم عصر خود به ويژه از اسناد و مدارك دولتي استفاده كرده است. يافته هاي پژوهش نشان مي دهد ابن خرداذبه ضمن استفاده از منابع مكتوب اعم از قرآن و كتاب بطلميوس، آثار مسلم بن ابي مسلم جرمي، آثار لغت شناسان و مكتوبات شعري، به اسناد و گزارش هاي ديوان بريد و خراج نيز دسترسي داشته و اين موضوع، سفر نكردن به مناطق مختلف جهان اسلام وي را پوشش داده است، ضمن اينكه از طريق منابع شفاهي (شنيده ها و مشاهدات) بر اطلاعات جغرافيايي كتاب افزوده است.