گزارش رياض العلماء از منابع مالي علماي عصر صفوي

نظام اقتصادي هر دولت نقشي تعيين كننده در پيشرفت يا ضعف آن دارد. متاسفانه اطلاعات ما از جزئيات ساختار نظام اقتصادي در دوره صفويه چندان دقيق نيست. اين ضعف در بخش ميزان پرداخت دستمزدها شايد بيشتر هم باشد زيرا اسناد كمتري نسبت به اسناد خريد و فروش و يا وقف باقيمانده و در متون نيز اشارات مختصري در اين زمينه شده است علاوه بر اين كه همين معدود اسناد برجاي مانده نيز تاكنون كمتر مورد توجه محققان قرار گرفته است. با توجه به اهميت و جايگاهي كه گفته مي شود قشر علماء در دوره صفوي داشته اند، شناخت و مشخص كردن ميزان درآمد و منابع مالي آنها مي تواند از اهميت زيادي برخوردار باشد و حتي مي تواند برخي پرسش هاي ابهام آميز در اين زمينه را پاسخ دهد. اين كه منبع درآمد علما چه بوده است و چه تفاوت هايي ميان درآمدها مستمري آنان وجود داشته است و دلايل اين تفاوت ها چه بوده است؟ شرايط سياسي و اجتماعي چگونه بر درآمد علماء تاثير گذاشته است؟ تامين كنندگان اصلي منابع مالي علماء دولت يا مردم بوده اند؟در هيچ كتاب خاص يا منبع مستقلي به اين موضوع پرداخته نشده و اسناد مالي موجود از دوره صفوي نيز هنوز به طور كامل مورد بررسي و تحليل قرار نگرفته اند. همچنين تذكره هايي كه به شرح احوال علما پرداخته اند، نيازي به ارائة گزارشي در اين زمينه نديده اند و يا اطلاعات كافي نداشته اند. يكي از منابع اين دوره كه در كنار شرح حال علما، گاه اشاراتي به ممرِّ درآمد و يا ميزان درآمد آنها داشته، كتاب رياض العلما و حياض الفضلا2 اثر عبدالله افندي اصفهاني است كه با توجه به دقت نظر نويسنده و اعتباري كه اين كتاب دارد، مي تواند تا اندازه اي برخي از پرسش هاي موجود در اين موضوع را پاسخ دهد. در اين پژوهش سعي شده است با تجزيه و تحليل داده هاي كتاب رياض العلما ءنشان دهيم كه حتي در يك كتاب رجالي كه هدفش گزارشات مالي نبوده است، مي توان اطلاعات ارزشمندي از انواع درآمدها، ميزان درآمد و نحوة پرداخت آن به دست آورد كه اين خود بخشي از تاريخ اقتصادي اين دوره است. با اميد به آنكه شروعي براي تحقيقات بيشتر در زمينة تاريخ اقتصادي دوره صفويه باشد كه هنوز راه طولاني در پيش دارد.