تأثير اقليم و كاربري‌هاي مختلف اراضي بر زيست‌توده و فعاليت‌هاي ميكروبي خاك

امروزه يكي از نگراني‌هاي مهم جهان، تغيير جنگل‌ها و مراتع به اراضي كشاورزي است كه نتيجۀ آن كاهش كيفيت خاك و تغيير آب‌وهواي جهاني است. يكي از شاخص‌هاي كيفيت و سلامت خاك، ارزيابي فعاليت و برآورد زيست‌تودۀ ميكروبي خاك است كه اين ويژگي در مدت زمان كوتاه به اعمال مديريت در اكوسيستم‌هاي مختلف واكنش نشان مي‌دهد. پژوهش حاضر به‌منظور بررسي تأثير اقليم و كاربري‌هاي جنگل، مرتع و كشاورزي بر زيست‌توده و فعاليت‌هاي ميكروبي خاك در سال 1395 در استان ايلام انجام گرفت. تأثير اقليم با انتخاب دو منطقۀ ايوان با اقليمي نيمه‌مرطوب و گنجوان با اقليمي نيمه‌خشك اعمال شد. در هر منطقه، سه كاربري شامل جنگل، مرتع و كشاورزي در نظر گرفته شد. پس از بررسي‌هاي ميداني در كاربري‌هاي مختلف، پنج نمونه خاك از عمق‌هاي 100 و 3010 سانتي‌متري به‌صورت تصادفي برداشت شد. در آزمايشگاه مقدار كربن آلي و نيز خصوصيات ميكروبي خاك نظير كربن و نيتروژن زيست‌تودۀ ميكروبي، تنفس پايه و برانگيخته اندازه‌گيري شدند. نتايج نشان داد كه بيشترين مقدار كربن آلي و تنفس پايه در ايوان با كاربري جنگل به‌دست آمد كه به‌ترتيب 54/42 و 72/20 درصد بيشتر از گنجوان بود. كاربري كشاورزي در هر دو اقليم، كمترين مقدار اين صفات را به خود اختصاص داد. با افزايش عمق خاك، مقدار كربن آلي، تنفس پايه و تنفس برانگيخته در كاربري‌هاي مختلف كاهش يافت. مقدار نيتروژن و كربن زيست‌تودۀ ميكروبي در كاربري جنگل و مرتع در اقليم ايوان بيشتر از اقليم گنجوان بود. بيشترين زيست‌تودۀ ميكروبي كربن (813 ميلي‌گرم در گرم خاك) در كاربري جنگل در عمق سطحي (100 سانتي‌متري) به‌دست آمد و با افزايش عمق خاك، مقدار كربن زيست‌تودۀ ميكروبي كاهش يافت. مقدار بهرۀ متابوليكي در عمق تحتاني (3010 سانتي‌متري) بيشتر از عمق سطحي (100 سانتي‌متري) بود، به‌طوري ‌كه بيشترين بهرۀ متابوليكي (179/0 درصد) در عمق تحتاني (3010 سانتي‌متري) با كاربري زراعي مشاهده شد و كمترين مقدار آن (087/0 درصد) در عمق سطحي (100 سانتي‌متري) خاك با كاربري جنگل به‌دست آمد. به‌طور كلي براساس نتايج، با تغيير كاربري از جنگل به اراضي زراعي در اقليم‌هاي خشك، كربن آلي، زيست‌توده و فعاليت ميكروبي خاك كاهش مي‌يابد. بنابراين، مديريت صحيح كاربري اراضي كه مهم‌ترين آن جلوگيري از تغيير كاربري در مناطق نيمه‌خشك و نيمه‌مرطوب است مي‌تواند تأثير مهمي در بهبود كيفيت و سلامت خاك داشته باشد.