كانت و وجوه دوگانه‌ خير اعلا در گستره‌ تاريخ

در نظريه اخلاق كانت با دو سطح فوق محسوس (معقول) و محسوس (قابل تحقق) از خير اعلا روبرو هستيم. كانت در تمام آثار خود به اين دو سطح اشاره كرده است، بي‌آنكه به تعارض و نزاع بنيادي موجود در هم ‌زماني آن دو پرداخته باشد. مطابق با سطح نخست اين مفهوم كه اصطلاحاً به عنوان خوانش خداشناختي از مفهوم خير اعلا شناخته شده است، مطابقت و هم‌سويي دو مؤلفه‌ خير اعلا، يعني سعادت و فضيلت، تنها به كمك خداوند و در جهاني ديگر حاصل مي‌آيد؛ موضوعي كه علاوه ‌بر اصل موضوعه‌ خداوند، نيازمند دو ايد‌ه معقول ديگر، يعني بقاء نفس و اختيار نيز هست. از سوي ديگر، مطابق با سطح دوم اين مفهوم كه اصطلاحاً به‌ عنوان خوانش سكولار و سياسي شناخته شده است، مطابقت مذكور به‌‌ مدد تلاش اين‌جهاني خود انسان‌ها در قالب جامعه‌ مدني حاصل مي‌آيد. اين تعارض محتوايي، برخلاف ديدگاه برخي از محققان، ناظر به دو وجه مكمل در انديشه‌ كانت است و با اصول كلي انديشه نقدي وي مطابقت دارد. اين نوشتار تلاش دارد، ضمن تشريح مواضع دوگانه‌ كانت دربار‌ه‌ خير اعلا، نشان دهد چگونه در گستره كلي حركت غايت‌مندانه‌ آدمي در طول تاريخ، هر يك از اين دو وجه نيازمند ديگري است و بدون آن، وجه مكمل نمي‌تواند تبيين گردد.