صنايع دستي تجلي يافته در مسجد-مدرسه چهارباغ اصفهان

مسجد مدرسه چهارباغ اصفهان به‌عنوان گنجينه‌اي از هنر و معماري اواخر عهد صفويه داراي اهميت بسياري است. اين هنرها در جايگاه صنايع دستي اصيل ايراني از ظرفيت پژوهشي مناسبي برخوردار هستند. پژوهش پيش رو تلاش دارد ضمن تبيين اهميت جايگاه هنرهاي مذكور در اين بنا، آن‌ها را از حيث ساختار و محتوا موردمطالعه قرار‌دهد. تا زمينه‌ساز پاسخ به مهم‌ترين پرسش اين پژوهش باشد ‌كه: صنايع دستي در مسجدمدرسه چهارباغ داراي چه گونه‌هايي هستند؟ و مهم‌ترين ويژگي‌هاي به‌كاررفته در آن‌ها چيست؟ در پژوهش حاضر كه از لحاظ روش، توصيفيتحليلي است؛ تعيين جامعه‌آماري با توجه به تعدد نمونه‌ها و فضاي اندك مقاله، به‌صورت هدفمند انجام‌گرفته است. لازم به ذكر است اطلاعات به شيوه ميداني و كتابخانه‌اي جمع‌آوري‌شده‌اند؛ و يافته‌ها به‌صورت كيفي مورد تجزيه‌وتحليل قرارگرفته‌اند، مشاهدات ميداني نشان مي‌دهد كه صنايع دستي اين بنا از جهت تكنيك شامل، ناب‌ترين هنرهاي منقوش و مكتوب حوزه كاشي‌كاري، حجاري، فلزكاري، گچ‌بري و هنرهاي چوبي است كه دربردارنده نقوش هندسي، نقوش گياهي و خوشنويسي هستند. در كنار اين هنرهاي منقوش، اين بنا مزين به كتيبه‌هايي است كه بر بستر فلز، چوب، سنگ و حتي دست بافته زيلو اجراشده‌اند، اين كتيبه‌ها مجموعه‌اي از آثار خطاطان معروف عهد صفوي همچون محمد صالح و عبدالرحيم جزايري بوده و دربردارنده مهم‌ترين خطوط ايرانياسلامي‌اند، در بعد مضامين نيز موضوعاتي همچون: آيات قرآن، احاديث، مدح ائمه اطهار و به‌خصوص حضرت علي (ع) و تمجيد از حامي بنا مشاهده مي‌شود. در نهايت، مقايسه اطلاعات نشان مي‌دهد كه ساختار و محتواي صنايع دستي به‌كاررفته با محل قرارگيري و كاربري هر بخش و درمجموع با كاربري اصلي بنا در هماهنگي كامل است. تقسيمات چهارگانه و كهن‌الگوي چليپايي و همچنين تقارن‌هاي گوناگون، نحوه اجراي صنايع دستي در مقياس خرد و كلان جايگاه ويژه در اين بنا دارند. همچنين متناسب با كاربري علمي بنا و نظم حاكم بر علوم اسلامي، از گره‌ها و نقوش نظام‌مند هندسي استفاده شده است. به‌علاوه، تناسب معنادار پيام‌ها و مضامين هنرهاي مكتوب با كاربري علميمذهبي قابل‌تأمل است.