بررسي دگرديسي ماهيّت قلمرو كُنش‌گري همگاني از شهر ايراني-اسلامي تا شهر معاصر ايراني

شهرهاي دوره اسلامي در ايران، با تأكيد بر نقش مسجد و تكوين عنصر ميدان و هماهنگي اين دو توانستند بالنده‌ترين جلوه از انعكاس جهان‌بيني اسلامي را در قالبي كالبدي-اجتماعي به نمايش بگذارند. چنين نظامي، امكان حضور امّت واحده را در شهر و بستري مناسب براي تعامل و كُنش‌گري همگاني بين آحاد مردم فراهم آورد. بعدها با گرته‌برداري‌هايي ناصواب از نوگرايي غربي و تغيير در شكل گسترش شهرها، عناصري به ساختار شهر تحميل شد كه وجود خود را در حضور اتومبيل جستجو مي‌كرد. پيامد اين چرخش ناگهاني، گسستن هم‌پيوندي قلمرو همگاني، تقليل ارزش‌هاي فضايي اجتماعي شهر ايراني-اسلامي و شكل‌گيري شرايطي شبه‌شهري بود كه به «شهر معاصر» ياد مي‌شود. اين درحالي است كه همان جوامعي كه در عصر مدرنيته چنين نحله فكري را به جوامع شهري تزريق كردند سال‌ها بعد به ناكارآمدي و آسيب‌هاي اجتماعي، هويّتي و معنايي آن در جوامع آگاهي يافتند و مسير خود را به سمت و سويي ديگر پيش بردند. مقاله حاضر با روش توصيفي تحليلي و با هدف شناخت تفاوت ماهوي فضاهاي همگاني شهرهاي ايراني اسلامي با شهرهاي معاصر ايران و تبيين نقش فضاهاي همگاني در آن تدوين شده است. لذا با تحليلي محتوايي به تشريح مصاديق عيني هر دو نوع فضا در دو مقياس محلّه و شهر پرداخته شده است. نتيجه تحقيق حاكي از وقوع دگرديسي معناداري در شكل و محتواي فضاهاي شهر در اين دو دوره است و حفاظت، ارتقاي كيفي و هماهنگ‌سازي فضاهاي همگاني سنّتي با نيازهاي امروزي شهرها و ايجاد فضاهاي شهري غني را به منظور حفظ هويّت شهر اسلامي ايراني ضروري مي‌نمايد.