تحولات شكل‌زايي چاله لوت در كواترنر (‌با تأكيد بر بازسازي پادگانه‌هاي درياچه‌اي)

دشت لوت با وسعتي حدود 54000 كيلومتر مربع به‌صورت چاله‌اي بيضي‌شكل با امتداد شمالي– جنوبي يكي از پديده‌هاي ژئومرفيك منحصر به فرد در جهان است و با تأثير از تحولات اقليمي و تكتونيكي دوران چهارم‌، تغييرات زيادي را تجربه كرده است. اين‌ پديده‌ها‌ در منطقه همواره اين پرسش را مطرح مي‌كند كه علت تفاوت در فرم‌سازي در اين بخش از ايران چيست. پاسخ به اين پرسش با اتكا‌ به شواهد عيني و تحليل‌هاي ديداري و رقومي و نقشه‌هاي منطقه بر ما روشن مي‌كند كه اولاً اين منطقه با شرايط متفاوت اقليمي و تحولات متعددي در دوران كواترنر رو‌به‌رو بوده است و ثانياً شرايط اقليمي حاكم بر اين منطقه بر خلاف مناطق ديگر ايران كه اغلب با برودت و فعاليت‌هاي يخچالي همراه بوده‌ است، بيشتر متأثر از اقليم مرطوب و گرم مشابه با اقليم‌هاي موسمي امروز است و از اين‌رو سيستم‌هاي شكلزا درآن، نسبت به ديگر مناطق ايران تفاوت‌هاي چشمگير داشته‌ است؛ به‌طوري‌كه شواهد ژئومرفيك بررسي‌شده در منطقه‌ شاهدي برحاكميت دوره‌هاي مرطوب‌ است. نتيجۀ حاكميت اقليم موسمي در اين بخش از ايران كه به مراتب قوي‌تر و گسترده‌تر از اقليم موسمي فعلي ‌حاكم در جنوب‌ شرق ايران بوده است، تشكيل درياچۀ بزرگ لوت به‌عنوان شاهد درياچه‌هاي باراني در دوران چهارم را توجيه مي‌كند. نتايج بررسي‌هاي ژئومرفيك درحاشيۀ اين درياچۀ خشك‌شده كه بيشتر متكي به مميزه‌هاي ديداري و‌ تحليل‌هاي تصاوير ماهواره‌اي بوده است، حكايت از شناسايي هفت‌ سطح فرسايشي و‌ يا به‌عبارتي پادگانه‌هاي درياچه‌اي در بخش ‌شرقي و شمالي آن است و بر‌اساس اصل انطباق[1] اين سطوح به‌خوبي ‌از وقوع دوره‌هاي مرطوب با شدت و ضعف‌هاي متعدد پرده بر مي‌دارد. نكتۀ قابل ذكر ديگر، فعاليت‌هاي تكتونيكي‌ بسيار جديدي‌‌ است كه بخش‌ غربي اين درياچه را متحول مي‌كند و سبب جا‌به‌جايي و از ميان رفتن‌ تراس‌ها شده است. اين شواهد خود دالّ بر جوان‌تر‌بودن فعاليت‌هاي تكتونيكي از دوره‌هاي ‌مرطوب قابل رديابي ‌در لوت است و وجود شكستگي‌‌هاي متعدد در دامنۀ مخروطه‌افكنه‌ها و تغيير كانون‌هاي همگراي آنها به‌خوبي حكايت از تعدد فاز‌هاي تكتونيكي در خلال تحولات و تغييرات اقليمي در اين ناحيه دارد. حكايت‌ باد (جهت و ‌‌سرعت) نيز مسئلۀ مهم و قابل‌ توجهي بوده است و قسمت دشت ‌لوت در قلمرو وزش بادهايي از جهت شمال، جنوب، شرق و غرب مانند امروز قرار داشته‌ با اين تفاوت كه شدت آن بسيار بيشتر بوده‌ و تأثير بسياري بر فرم‌هاي منطقه داشته است‌.