تحليل آثار محيطي توسعۀ گردشگري در نواحي روستايي و عوامل مؤثر بر آن (مطالعۀ موردي: ناحيۀ آق‌سو كلاله/ استان گلستان)

امروزه گردشگري يكي از بخش‌هاي بزرگ اقتصاد است كه با رشدي سريع قابليت حمايت از جامعۀ محلي را در ايجاد تنوع اقتصادي‌ دارا‌ست؛ در‌حالي‌كه، توسعۀ گردشگري در نواحي روستايي پيامدهاي مختلف مثبت و منفي زيست‌محيطي را در پي دارد. برنامه‌ريزي براي ايجاد تعادل بهينه بين منافع و هزينه‌هاي زيست‌محيطي توسعۀ گردشگري، نيازمند شناخت نگرش جامعۀ ميزبان نسبت به پيامدهاي محيط‌زيستي گردشگري است. ناحيۀ آق‌سو در شهرستان كلاله استان گلستان نيز‌ جاذبه‌هاي طبيعي فراواني دارد كه در فصول مختلف سال همواره مورد توجه گردشگران زيادي است. اين مطالعه با هدف بررسي نگرش جامعۀ روستايي نسبت به تأثيرات زيست‌محيطي گردشگري در ناحيۀ آق سو در استان گلستان اجرا شده است. به اين منظور، از روش پژوهش توصيفي تحليلي مبتني بر پيمايش پرسشنامه اي استفاده شد. از ابزار پرسشنامه براي گردآوري داده‌ها استفاده شد. روايي صوري و محتوايي پرسشنامه بر اساس نظرات خبرگان محلي و برخي از استادان دانشگاه و پايايي پرسشنامه از طريق محاسبۀ ضريب آلفاي كرونباخ براي بخش هاي پرسشنامه در دامنۀ 687/0=α تا 888/0=α‌ تأييد شد. از داده‌هاي 130 نفر از سرپرستان خانوار كه به‌صورت تصادفي از 5 روستاي دهستان آق سو انتخاب شدند، براي تحليل استفاده شد. در اين پژوهش دو متغير وابسته تأثيرات مثبت و منفي محيط‌زيستي بود كه اثر متغيرهاي مستقل شامل تعلق اجتماعي، وابستگي اقتصادي به گردشگري، نگرش محيط‌زيستي، استفاده از جاذبه‌هاي گردشگري، دغدغۀ اجتماعي و ادراك از وضعيت اقتصادي بر آنها از طريق رگرسيون چندگانۀ توأم بررسي شد. همچنين، وضعيت اين دو متغير در بين گروه‌هاي مختلف پاسخگويان از طريق آزمون‌هاي مقايسه‌اي t و F براي نمونه‌هاي مستقل نيز ارزيابي شد. نتايج نشان داد، مواردي مانند «افزايش همكاري مردم روستا براي حفظ محيط زيست» و «توجه بيشتر به اصول بهداشتي و جلوگيري از مصرف بي‌رويه»‌ از جمله مهم‌ترين تأثيرات مثبت و «افزايش زباله، فاضلاب و آشغال» و «ازدحام جمعيت در مسير و محدودۀ جنگل» نيز از جمله مهم‌ترين تأثيرات منفي بوده است. همچنين، متغيرهاي جنسيت، تأهل، بومي‌بودن، تحصيلات، سن، درآمد و فاصلۀ مكاني تا جاذبۀ گردشگري تأثيري بر ادراك از پيامدهاي مثبت و منفي محيط‌زيستي نداشتند. در‌حالي‌كه، افراد عضو نهادهاي روستايي تأثيرات منفي محيط‌زيستي را بيشتر از افراد غيرعضو ارزيابي كردند، افراد با سابقۀ اقامتي بيشتر در روستا تأثيرات مثبت را كمتر ارزيابي كردند. نتايج آزمون ويلكاكسون نشان داد‌ پاسخگويان تأثيرات منفي محيط‌زيستي توسعۀ گردشگري در روستاهاي محل سكونت خود‌ را بسيار بيشتر از تأثيرات مثبت آن ارزيابي كرده‌اند. نتايج تحليل رگرسيون چندگانه نشان داد‌ متغيرهاي تعلق اجتماعي، نگرش زيست محيطي و دغدغۀ اجتماعي تأثير معنا‌دار مستقيمي بر ادراك از هزينه هاي منفي زيست محيطي دارند. همچنين، متغيرهاي تعلق اجتماعي، وابستگي اقتصادي به گردشگري و ادراك از وضعيت اقتصادي نيز تأثير معنادار مستقيمي بر ادراك از تأثيرات مثبت دارند.