بررسي چينه‌شناسي نبكاها براي تشخيص نوسان‌هاي اقليمي مطالعۀ موردي: حوضه علاء در حاشيۀ كوير مركزي

رسوبات بادي منبع عمده‌اي از اطلاعات ديرينۀ محيطي هستند و از چينه‌شناسي و رسوب‌شناسي تپه‌هاي ماسه‌اي براي تفسير رخدادهاي گذشته ناشي از افزايش فعاليت بادي استفاده مي‌شود. عناصر چينه‌شناسي و رسوب‌شناشي تپه‌هاي بادي مانند تراكم پالئوسل‌ها و رس‌ها‌،‌ شاخص‌هايي از تغييرات و نوسان‌‌هاي اقليمي هستند كه شواهد مفيدي از بازسازي محيط‌هاي گذشته در مناطق خشك‌ فراهم مي‌كنند. با توجه به اينكه اطلاعات بسيار محدودي از ويژگي‌هاي اقليم ديرينۀ مناطق خشك و بياباني ايران موجود است‌، چينه‌شناسي رسوبات موجود در تپه‌ها و نبكاهاي اين مناطق‌، به شناخت اقليم گذشتۀ حاكم بر آنها كمك مي‌كند؛ به همين دليل، در اين پژوهش با استفاده از شواهد چينه‌شناسي به بازسازي اقليم ديرينه در نبكازارهاي حوضه علاء در حاشيۀ كوير مركزي پرداخته شده است. روش اين پژوهش بر پايۀ مطالعات ميداني و آزمايشگاهي و نيز تحليل داده‌هاي مربوط به چاه‌هاي مشاهده‌اي و داده‌هاي باد اين حوضه است. نتايج پژوهش نشان مي‌دهد ‌ميزان ضخامت چينه‌هاي نبكاها، رنگ، اندازۀ ذرات و چسبندگي ذرات متأثر از اقليم زمان خود و به‌گونه‌اي است كه در دوره‌هاي خشكسالي ميزان ضخامت چينه‌ها در نبكا بيشتر‌ و برعكس در دوره‌هاي مرطوب‌تر ضخامت چينه‌ها كمتر است. همچنين، چينه‌هاي نبكاها با تأثير از نوسانات سطح اساس آب زيرزميني تغييراتي را در خود ثبت كرده‌اند؛ به‌گونه‌اي كه با كاهش سطح آب زيرزميني ميزان چسبندگي ذرات رسوبي چينه‌ها به‌علت كاهش رطوبت در دسترس كاهش يافته است و در صورتي كه اين افت سطح آب زيرزميني همچنان ادامه يابد، در سال‌هاي نه‌چندان دور محيط تراكمي اين نبكاها به محيطي فرسايشي تبديل مي‌شود و با توجه به جهت بادهاي غالب و قوي‌ترين بادهاي اين حوضه، شهرهاي حاشيۀ جنوب شرقي و جنوبي اين نبكاها در معرض توفان‌هاي گرد و خاك حاصل از فرسايش كاوشي اين نبكاها قرار مي‌گيرند.