وجودشناسي صفات الهي از ديدگاه قاضي سعيد قمي و موسي‌بن‌ ميمون

قاضي سعيد قمي شيعي و موسي‌بن ميمون يهودي، در دو اثر مهم خويش، يعني شرح توحيد صدوق و دلالة الحائرين، بر تباين همه‌جانبه ميان آفريدگار و آفريدگان پاي مي‌فشارند؛ ازاين‌رو، ذات مقدس الهي را از هرگونه صفتي پيراسته مي‌دانند و وجود هرگونه صفت ثبوتي را براي ذات خداوند رد مي‌كنند. به‌باور ايشان، اعتقاد به صفت براي ذات الهي، چه آن صفت عين ذات باشد و چه زائد بر ذات، به نوعي تشبيه، تركيب در ذات و به تكثير قدما مي‌انجامد و از شرك و الحاد در اعتقاد سر در مي‌آورد. ديدگاه هر دو دانشمند در بحث وجودشناسي صفات را، مي‌توان همان نظريه نيابت و خلو ذات از صفات دانست؛ گرچه در استدلال بر اين مدعا، ميان آنها تفاوت‌هاي اندكي به چشم مي‌خورد. به‌باور قاضي سعيد، اين نظريه، مقتضاي پيروي از رهنمودهاي اهل‌بيت(ع) در معرفت ذات الهي است و دلايل عقلي نيز اين مدعا را اثبات مي‌كند. از ديدگاه وي، در متون ديني، پيامبران و معصومان(ع) براي رعايت حال عوام مردم، صفاتي براي خداوند متعال بيان كرده‌اند، وگرنه خداوند از داشتن هرگونه صفتي پيراسته است. گفتني است كه مبناي نفي صفات از ذات الهي، باعث شده هر دو متفكر در تفسير صفات وارد شده در متون ديني، روشي سلبي در پيش گرفته و صفات ثبوتي ذاتي را به صفات سلبي برگردانند و در معناشناسي صفات، مسلك الاهيات سلبي را برگزينند.