رويكردي داده بنياد بر كاربست برنامه‌‌هاي ساختاري-راهبردي در نظام شهرسازي ايران

A Grounded Theory Approach to the Application of Structural-Strategic Plans in Iran’s Urban Planning Syste

امروزه برنامه‌ريزي ديگر صرفاً به‌عنوان حرفه‌اي علمي، فني و يا وظيفه‌اي دولتي و حكومتي تلقي نمي‌شود؛ بلكه به مثابه پلي است كه برنامه‌ريزان را در ارتباط با تغييرات نهادي قرار مي‌دهد. به عبارت ديگر نظريه برنامه‌ريزي در خلاء اجتماعي، اقتصادي و يا سياسي شكل نمي‌گيرند، بلكه به وسيله افراد و در موقعيت‌هاي اجتماعي با هدف تبيين وضع موجود و تجويز رويه‌ها و فرآيند مناسب‌تر صورت‌بندي مي‌شود. اين پژوهش با هدف معرفي توان تبييني و تجويزي برنامه‌هاي ساختاري راهبردي در بستر نهادگرايي به‌منظور ارتقاء ظرفيت كاربست آن در نظام شهرسازي ايران صورت پذيرفته‌است. به اين منظور از روش نظريه‌پردازي داده بنياد به‌عنوان راهبرد پژوهش بهره گرفته‌ شده‌ است. ابزارهاي جمع‌آوري داده‌ها در اين پژوهش مطالعات اسنادي و كتابخانه‌اي، مصاحبه با كارشناسان، مديران و صاحب‌نظران و مشاهده مشاركتي در محيط تحقيق بوده و مشتمل بر دو سطح كلان و خرد معرفي مي‌باشد. در سطح كلان، شرايط و مولفه‌هاي نظام شهرسازي ايران، با جامعيتي فراگير مورد توجه بوده و در سطح خرد، نمونه‌كاوي با هدف بررسي مقياس محلي برنامه‌ريزي و مديريت شهري در طرح توسعه و عمران شهر مشهد انجام شده‌است. در نتيجه اين تحليل‌ها، در ارتباط با نظام شهرسازي ايران و برنامه‌هاي ساختاري راهبردي 159 مفهوم و 44 مقوله و نه مقوله كلان در شش سرفصل با استفاده از روش كد‌گذاري بازشناسي شد. از بين مقوله‌هاي شناسايي شده، نهادگرايي در برنامه‌هاي ساختاري راهبردي به‌عنوان مقوله محوري انتخاب و مدل پارادايمي با تاكيد بر شرايط علّي، زمينه‌اي، مداخله‌گر و راهبردها و پيامدها ترسيم شد. بر پايه اين مدل تحليلي، برنامه‌ريزي ساختاري راهبردي به‌عنوان چارچوب گفتمان و در ارتباط با بسيج اجتماعي و در بستر تغييرات نهادي، شرايط را به‌منظور توسعه در مقياس‌ها و سطوح مختلف فراهم مي‌سازد.

Nowadays, planning is no more is considered as a scientific and technical profession or a governmental and state duty rather it is envisioned as a bridge connecting the planners to the institutional changes. In other words, the planning theory is not formed within social, economic and/or political considerations rather it is configured by the individuals in social situations with the objective of elaborating the current status and prescribing of more appropriate procedures and processes. The present study has been conducted with the objective of introducing the elaborative and prescriptive power of the structural-strategic programs on the institutionalism grounds for the enhancement of the capacity of their application in Iran’s urban planning system. To do so, grounded theory has been utilized as the study strategy. The data collection instruments of the present study are documentary and library research, interviews with the experts, managers and specialists and participatory observation in the study environment; the instruments are composed of two micro- and macro-levels. In the latter level, Iran’s urban planning system’s conditions and indicators are taken into account with a pervasive comprehensiveness; in the former level, the sample evaluation is carried out with the objective of investigating the local scales of urban planning and management in the development and civil planning of the city of Mashhad. Following these analyses, 159 concepts and 44 topics and 9 meta-topics were identified in relation to Iran’s urban planning system and structural-strategic planning under six titles using a coding method. Amongst the identified topics, institutionalism was selected in the structural-strategic plans as the pivotal issue and the paradigmatic model was delineated with an emphasis on the causal, background and intervening conditions and strategies and outcomes. Based on this analytical model, the structural-strategic planning provides the prerequisites for the development of the scales and various levels as the discourse framework and in respect to the social mobilization.