مطالعه سير تحول تاريخي و بازيابي طرح اصيل باغ صاحبقرانيه در نياوران

Study on the Historical Evolution and Authentic Layout of Sahebqeraniyeh Garden in Niavaran

باغ صاحبقرانيه كه با نام نياوران نيز شناخته مي‌شده از آثار دوره قاجار است كه تاكنون پابرجاست. اين باغ تغييرات قابل‌توجهي كرده‌است. بخش اعظم آن‌ها از اواخر سده 13ه‌.ق. آغاز و تا دهه 1340 ادامه يافته‌است. در اثر ساخت‌وسازهاي دوره پهلوي دوم و آماده كردن براي سكونت، بخش‌هاي مهمي از آن جدا و برخي از عمارت‌ها تخريب شده، طرح باغ در بخش‌هاي شمالي به‌طور گسترده‌اي تغيير كرده و مهم‌تر اين‌كه چهره قاجاري آن دستخوش دگرگوني فراواني شده است. لذا اين پرسش‌ها قابل طرح است كه شكل اصيل باغ در دوره قاجار چگونه بوده و سير تحولات باغ چطور بر شكل آن تاثير گذاشته است؟ هدف مقاله دستيابي به سير تحول و دگرگوني باغ و همچنين يافتن شكل و طرح كلي آن است تا بتواند مبنايي براي حفاظت و افزايش هويت فضايي آن باشد. در اين پژوهش كه به روش توصيفي _تاريخي انجام شده، ضمن توجه به سابقه اثر و به كمك اسناد، متون تاريخي، عكس‌هاي تاريخي و هوايي و انطباق آن‌ها با آثار برجاي‌مانده، تلاش شده سير تحول باغ آشكار شود و تصويري از طرح اصيل آن در دوره قاجار به‌دست آيد. نتايج نشان مي‌دهد كه باغ چهار دوره تاريخي داشته است. براين‌اساس، باغ صاحبقرانيه پيش از دوره ناصري شكل گرفته‌؛ اما در دوره ناصرالدين‌شاه و در دهه 1260ه.‌ق. باغ طرح اصلي قابل شناسايي خود را پيدا كرد. در اين دوره حياط جنوبي متصل به عمارت اصلي به صورت مطبق بوده و كل مجموعه از سه بخش باغ شمالي، باغ جنوبي و محدوده پيرامون عمارت اصلي تشكيل مي‌شده‌است. در اواخر دهه 1290ه‌.ق. كاخ صاحبقرانيه جايگزين قصر نياوران شده و تغيير شكل عمارت، تغييراتي در ساخت باغ را به دنبال داشته‌است. از اواخر دوره قاجار تغييرات وسيع‌تري رخ داد و در دوره پهلوي محدوده باغ شمالي و برخي بناها تخريب و باغ جنوبي از مجموعه منفك شده است.

Sahebqeraniyeh garden also known as Niavaran garden is artwork from the Qajar Period and it still continues to exist. This garden has undergone considerable changes. The construction of a vast part of the garden was commenced during the late 19th century AD and lasted till the 1960s. As a result of the constructions during the second Pahlavi era for making it also a residential place, the important parts of the garden were separated and some of the buildings were destroyed. The plan of garden has been extensively changed in the northern sections and, more importantly, its Qajar layout has undergone a radical change. Thus, the following questions can be raised: How has the authentic layout of the garden been during the Qajar Era? How has the garden’s evolutions trend influenced its layout? The article aims at attaining the evolution and change trends of the garden as well as finding its overall layout and plan so that it can be used as a basis for conservation purposes and increasing its spatial identity. The present study has been conducted based on descriptive and historical research method. Meanwhile paying attention to the history of this artwork and through taking advantage of the documents, historical texts, historical and aerial photos and matching them with the garden’s remnants, efforts will be made to reveal the garden’s evolution trend so that its authentic plan in the Qajar Era can be obtained. The results indicate that the garden has passed through four historical periods. Accordingly, Sahebqeraniyeh garden has been formed before the Naseri Period; but, it has found its identifiable authentic plan during Naser al-Din Shah’s kingship period and during the 1840s. In this period, the southern yard had been connected to the main palace in a stratified form. The whole complex consisted of three parts of the northern garden, the southern garden and the area in the periphery of the main palace. During the late 1870s, Sahebqeraniyeh mansion took the place of Niavaran palace and the mansion’s transformation caused changes to the garden’s structure. Since the late Qajar era, vaster changes occurred, northern garden’s area and some of the buildings were destroyed and the southern garden was separated during the second Pahlavi era.