در جستجوي چارچوب يكپارچه ادراك فضا در مطالعات تعاملي انسان و محيط

In Search for an Integrated Space Perception Framework in Human-Environment Interaction Studies

فرآيند ادراك و شناخت محيطي، زمينه‌ساز رفتار در فضا بوده و تجربه مكان را براي انسان هموار مي‌سازد؛ در نتيجه يكي از مهم‌ترين و ضروري‌ترين ابعادي است كه در طراحي محيط بايد به آن دقت شود. مروري توصيفي بر مطالعات انجام‌شده در حوزه شهرسازي نشان مي‌دهد كه تاكنون بررسي‌هاي انجام‌شده بيشتر ادراك فضا را بر پايه تصاوير ذهني مورد سنجش قرار داده‌‌اند و در ادامه از نظريه چيدمان فضا نيز كمك گرفته شده‌ است. پژوهش حاضر به ‌دنبال آن است كه با استفاده از روش تحليل محتواي كيفي مطالعات انجام ‌شده در اين حوزه را مورد ارزيابي قرارداده و به‌كمك حوزه‌هاي مطالعاتي مكمل، به چارچوبي جامع براي برداشت ادراك محيط دست‌يابد. نتايج نشان مي‌دهد كه از يك‌سو علي‌رغم آن‌كه جنبه احساسي و عاطفي محيط بخشي از فرآيند ادراك بوده كه درحوزه زيبايي‌شناسي به آن پرداخته مي‌شود؛ اما در حوزه ادراك فضايي مورد سنجش قرار نمي‌گيرد. از سوي ديگر انگيزش‌ها، تجربه و آشنايي با محيط اگرچه يك ويژگي فردي است، اما از ويژگي‌هاي محيط قابل برداشت و ارزيابي است. بنابراين جنبه عاطفي و انگيزشي محيط را مي‌توان به‌عنوان حوزه سوم به پژوهش‌هاي ادراك فضايي افزود و از نظريه‌هاي ترجيحات محيطي كه شاخصي براي قضاوت‌هاي احساسي انگيزشي محيط است، استفاده كرده تا به چارچوبي يكپارچه جهت سنجش ادراك فضايي در حوزه مطالعات شهري دست‌يافت. مقايسه چارچوب پيشنهادي با مطالعات و پژوهش‌هاي پيشين بر اساس شاخص‌هاي مورد تمركز و به كمك ماتريس ارزيابي نشان مي‌دهد كه اين چارچوب با دربرگيري سه دسته 1 ويژگي‌هاي شناختي مجزا، 2 ويژگي‌هاي رابطه‌اي فضا، 3 ويژگي‌هاي احساسي، نگاهي يكپارچه به تمامي ويژگي‌هاي محيطي در كنار ويژگي‌هاي فردي دارد كه مي‌تواند درك جامع‌تري از تاثير محيط شهري بر استفاده‌كنندگان، در مطالعات شهري ايجاد نمايد.

The process of the environment perception and recognition sets the ground for the exhibition of behavior in space and paves the way for the human beings’ experience of the place; resultantly, it is one of the most important and most essential dimensions that have to be carefully taken into account in designing environment. A descriptive review of the studies done in the area of urbanism shows that the space perception based on mental images has been so far assessed and in the following, the space syntax theory was helped. The present study seeks to use the qualitative content analysis of the studies performed in this area and achieve a comprehensive framework for environmental perceptions by the aid of the supplementary study domains. The results indicate firstly that although affective and emotional aspects of the environment are part of the perception process and dealt with in the area of aesthetics, they are not evaluated in the area of the spatial perceptions; secondly, although motivations, experiences, and familiarity with the environment are individual properties, they can be also envisioned as characteristics of the environment to be perceived and evaluated. Thus, the affective and motivational aspects of the environment can be added as a third domain to the researches on the spatial perception studies so as to apply the theories on the environmental preferences that constitute an index for motivational-emotional judgments of the environment in achieving an integrated framework for assessing the spatial perceptions in the area of urban studies. Comparison the proposed framework with the prior studies and researches based on the concentrated indices and by the assistance of evaluation matrix indicated that the framework takes advantage of three sets of properties, namely A) separate cognitive properties; B) spatial relational properties; and, C) emotional properties, to adopt an integrated approach towards all the environmental properties alongside the individual properties that can create a more comprehensive perception of the effect of urban environment on the users in urban studies.