مطالعۀ تأثيرات قنات بر ساختار كالبدي بافت محمديۀ نايين

شهرها و سكونتگاه هاي فلات ايران در پيوند و وابستگي عميق و متقابل با منابع تأمين آب و نظام‌هاي حاكم بر آن‌ها شكل‌گرفته، پايدار شده و توسعه‌يافته‌اند. يكي از نمونه هاي بارز پيوند همه‌جانبه سكونتگاه و قنات در حاشيه كوير مركزي ايران و در محمديه شكل‌گرفته است. نظامي كه بر پايۀ استحصال و هدايت آب‌هاي زيرزميني توسط فن‌آوري قنات به وجود آمده و امروزه نيز با تغييراتي پابرجا مانده است. در محمديه دو گونه قنات ديده مي شود يكي قنات مزروعي كه بلافاصله از مظهر وارد زمين‌هاي كشاورزي مي شود (قنات حَنفَش) و ديگري قنات شهري مزروعي كه بعد از مظهر وارد بافت مسكوني شده و مسير تقسيم و بخشايش آن شامل بعضي كاربري‌هاي خصوصي و عمومي مي گردد. سپس قنات بعد از استفاده در بافت براي آبياري وارد باغات و كشتخوان محمديه مي شود. هدف از پژوهش، تحليل نقش و تأثيرات قنات بر مؤلّفه هاي ساختار كالبدي بافت محمديه و همچنين بررسي تأثير قنات در تغييرات ساختاريِ عناصر دسترسي به آب در مقياس بناهاي عمومي و خصوصي است. براي اين منظور، از روش تحقيق توصيفي تحليلي بهره گرفته‌شده است و جمع‌آوري اطلاعات از طريق مطالعات كتابخانه اي، ميداني و مصاحبۀ شفاهي است. يافته هاي پژوهش حاكي از نمود تأثيرات قنات بر ساختار كالبدي محمديه درمؤلّفه هايي از قبيل مكان يابي و انتخاب محل استقرار (در ارتباط با توپوگرافي و بستر طبيعي)،كليت بافت (ارگانيك و كاملاً فشرده)، شكل‌گيري شريان‌هاي ارتباطي و شبكۀ معابر (تبعيت شبكه معابر از مسير قنات و الگوي  شكل گيري تدريجيِ ارگانيك) و شكل‌گيري فضاهاي عمومي و واحدهاي مسكوني است. به‌منظور استفاده از آب در مقياس بناهاي معماري، قنات محمديه شامل شبكۀ تقسيم سازمان‌يافته‌اي است كه در پيوند با نيازهاي سكونتگاه شكل‌گرفته است و دربرگيرندۀ عناصر و فضاهاي عمومي و خصوصي از قبيل خانه هاي مسكوني، گرمابه، مركز محله، مسجد، گذرها و غسّال خانه مي گردد. در هر يك از اين بناها تأثير قنات بر تفاوت‌هاي ساختاري عناصر دسترسي به آب، در قالب طراحي جوي (زيرزميني و روزميني)، حوض (روباز و سرپوشيده) و «كِه» (پاياب) قابل‌بيان است.