تحليل ويژگي‌هاي معماري و فضايي حمام‌هاي قاجاري در اقليم فارس

مسئله ي نظافت از ديرباز بين ايرانيان حائز اهميت بوده و با ورود اسلام و وجوب انجام فرايض ديني بر اهميت آن افزوده‌شده است. در دوره هاي تاريخي مختلف شكل و معماري حمام هاي ايران دستخوش تغييرات شده است، اما نحوه‌ي استقرار فضايي آن ها همواره از الگويي ثابت پيروي مي كند. نمونه هاي موجود از حمام‌هاي عمومي استان فارس، اغلب متعلق به دوره هاي صفويه، زند و قاجار هستند. پژوهش حاضر در پي شناخت الگوي طراحي گرمابه هاي  فارس در عصر قاجار است كه به‌منظور دستيابي به اين هدف به بررسي الگوهاي ساختاري، تناسبات و نحوه ارتباطات فضايي آن ها با يكديگر و چگونگي ارتباط آن ها با مسائل اقليمي پرداخته شده است. در همين راستا اقدام به انجام بررسي ميداني و كتابخانه اي با تجزيه‌ وتحليل پلان هاي معماري و اجزاء سازنده اصلي از قبيل: بينه، گرمخانه، مياندر و فضاهاي خدماتي14 حمام از سراسر استان فارس، نه نمونه در اقليم گرم و پنج نمونه ديگر در اقليم سرد گرديده است. در اين بررسي ها به مصالح، تناسبات، تزئينات، فرم و الگوي استقرار و ارتباط فضايي پرداخته‌شده است. نتايج حاصل از اين تحقيق نشان مي دهند: 1)فضاهاي اصلي اغلب اين حمام ها بر اساس هندسه و فرم هشت‌ضلعي شكل‌گرفته‌اند و مشابهت‌هاي آن نشان از يكسان بودن سبك آن ها دارد كه احداث فضاي چال‌حوض ازجمله اصلي ترين مشخصات اقليم گرم و خشك و نيمه مرطوب جنوبي استان است؛2) در هر دو اقليم گرم و سرد اغلب از مصالح سنگ، آهك و ساروج استفاده شده است؛3) به‌طور ميانگين در اقليم گرم نسبت طول به عرض حمام ها1/1.67و در اقليم سرد 1/1.7 است؛ 4) بينه در حمام هاي قاجاري سطح استان بزرگ تر از گرم خانه است، به‌طور ميانگين مساحت فضاي بينه و گرم خانه در اقليم سرد نسبت به گرم در كل فضاي يك حمام بزرگ‌تر است و اين در حالي است كه مساحت كل حمام هاي اين اقليم كوچك‌تر از اقليم گرم استان هستند؛ ودر نهايت اينكه 5) تزئينات حمام ها عموماً شامل كاربندي است.