ارزيابي مخاطرات زيست‌محيطي منطقه حفاظت‌شده دنا با استفاده از روش تصميم‌گيري چندمعياره (TOPSIS)

سابقه و هدف: مناطق تحت حفاظت مدت طولاني است كه به عنوان ابزار مهمي براي حفظ تماميت زيستگاه و تنوع گونه در نظر گرفته شده‌اند. شناخت درست از عوامل تهديدكننده مناطق حفاظت‌شده و بررسي اهميت و ميزان تاثير آنها مي‌تواند زمينه را براي جلوگيري و مقابله اصولي‌تر با اين عوامل و نيز تهيه طرح‌هاي حفاظت از مناطق و مديريت آنها فراهم آورد.مواد و روش‌ها: اين بررسي در سال 1394، با هدف ارزيابي مخاطرات زيست‌محيطي منطقه حفاظت‌شده دنا واقع در شهرستان سي‌سخت، بر اساس روش‌ تصميم‌گيري چندمعياره TOPSIS انجام شد. منطقه حفاظت‌شده دنا يكي از غني‌ترين نقاط كشور از نظر تنوع زيستي و داراي وسعتي معادل 93780 هكتار است كه در استان كهگيلويه و بويراحمد واقع شده است. در ابتدا با بررسي گزارش‌هاي موجود، بازديد ميداني و مصاحبه با كارشناسان و متخصصان محيط‌ زيست مخاطرات اوليه منطقه مورد بررسي شناسايي و سپس با كمك پرسش‌نامه دلفي كه بر اساس طيف ليكرت تنظيم شده بود، مخاطرات نهايي مشخص شدند. براي تجزيه‌و‌تحليل و اولويت‌بندي مخاطرات شناسايي‌شده از روش TOPSIS استفاده شد. در اين روش مخاطرات بر اساس سه شاخص (شدت اثر، احتمال وقوع و حساسيت محيط پذيرنده) اولويت‌بندي شدند. با توجه به مفهوم ALARP ريسك‌هاي مورد بررسي در سه سطح ريسك‌هاي بالا، ريسك‌هاي متوسط و ريسك‌هاي پايين تقسيم‌بندي شدند. در اين بررسي با توجه به تعداد رده و طول رده، ريسك‌هاي تحت بررسي در پنج سطح (ريسك‌هاي غيرقابل تحمل، قابل‌توجه، متوسط، قابل‌تحمل و جزئي) طبقه‌بندي شدند.نتايج و بحث: در مرحله اول 26 مخاطره شناسايي شد كه در نهايت بر اساس روش دلفي 18 ريسك در دو گروه حوادث طبيعي و مخاطره زيست‌محيطي (ريسك‌هاي فيزيكي، بيولوژيكي، اقتصادياجتماعي و فرهنگي) مشخص شدند. تجزيه‌و‌تحليل و اولويت‌بندي ريسك‌هاي شناسايي‌شده نشان داد كه شكار غيرمجاز حيوانات با ضريب نزديكي 905/0 در اولويت اول و رهاسازي پسماند ناشي از حضور گردشگران با ضريب نزديكي 212/0 در اولويت آخر قرار گرفتند. بر اساس سطح‌بندي مخاطرات، در منطقه حفاظت‌شده دنا 1/11 درصد مخاطرات در رده غيرقابل‌ تحمل، 8/27 درصد مخاطرات در رده قابل توجه، 7/16درصد مخاطرات در رده متوسط، 2/22 درصد مخاطرات در رده قابل تحمل و 2/22 درصد مخاطرات در رده جزئي قرار گرفتند. مهم‌ترين مخاطرات در بخش زيست‌محيطي كه شامل زير بخش‌هاي فيزيكي، بيولوژيكي، اقتصادي اجتماعي و فرهنگي مي‌شود، شكار غيرمجاز در زيربخش اقتصادي اجتماعي، ريشه‌كني گياهان مرتعي و دارويي در زيربخش بيولوژيك، عدم حمايت سيستم قضايي كشور از محيط‌بانان در زيربخش فرهنگي و تأثيرات مخرب كشاورزي محلي در زيربخش فيزيكي بيشترين مخاطرات را بر منطقه حفاظت‌شده دنا داشته‌اند. همچنين در بخش مخاطرات محيط طبيعي، فرسايش به‌عنوان مهم‌ترين ريسك شناسايي شد. در نهايت راهكارهاي مديريتي براي كنترل و كاهش مخاطرات ارائه شد. strong نتيجه‌گيري: نتايج به‌دست آمده نشان داد كه منطقه مورد بررسي با توجه به برنامه‌ريزي مديريتي فعلي از وضعيت مناسبي برخوردار نيست. لذا به نظر مي‌رسد بهترين گزينه براي حفظ تنوع زيستي و يكپارچگي اكوسيستم، روش مبتني بر مديريت تلفيقي اكوسيستم و جوامع انساني است كه چنانچه با آموزش و تبيين اهداف براي ساكنين منطقه همراه باشد زودتر و سريع‌تر به اهداف خود خواهد رسيد.