اثر افزايش دي‌اكسيد كربن، تنش خشكي و اشعۀ فرابنفش بر برخي از صفات كمي و كيفي دو رقم كلزاي پاييزه

سابقه و هدف: خشكي، تابش و افزايش غلظت دي‌اكسيد كربن، سه تنش عمده محيطي هستند كه امنيت غذايي بشر را تهديد مي‌كنند. در دهه‌هاي اخير تحقيقاتي در زمينه تاثير هر يك از اين سه عامل بر رشد و توليد گياهان زراعي انجام شده است، اما تحقيقي كه مشتمل بر اثر متقابل اين سه عامل بر صفات كمي و كيفي كلزا باشد در دسترس نيست. بر اين اساس اين آزمايش با هدف بررسي اثرات سطوح مختلف آبياري، دي‌اكسيد كربن و اشعه فرابنفش بر دو رقم كلزاي پاييزه آزمايشي به صورت فاكتوريل در قالب طرح پايۀ بلوك‌هاي كامل تصادفي در 3 تكرار در  سال 1392اجرا شد.مواد و روش ها: در اين آزمايش عامل اول دو رقم كلزاي پاييزه شامل طلايه و اوكاپي، عامل دوم آبياري در دو سطح آبياري نرمال منطقه (شاهد يا عدم تنش كم‌آبي) و آبياري به ميزان 60٪ ظرفيت مزرعه از ابتداي مرحلۀ گل‌دهي تا انتهاي آن، عامل سوم شامل دو سطح غلظت گاز دي‌اكسيد كربن 400 (غلظت موجود در طبيعت) و 900 ميكرومول بر مول هوا و عامل چهارم شامل سه طول موج تابش فرابنفش (طول موج‌هاي UVA, B, C به ترتيب با شدت 18, 25 و 40 ميكرووات بر سانتي‌متر مربع) انتخاب شد. صفاتي نظير تعداد خورجين در بوته، تعداد دانه در خورجين، وزن هزار دانه، عملكرد دانه و عملكرد روغن، ميزان رنگدانه فلاونوئيد، رنگدانه آنتوسيانين و ميزان فلورسانس مورد بررسي قرار گرفت.نتايج و بحث: نتايج نشان داد كه اثر آبياري بر كليه صفات به جز عملكرد روغن اثر معني‌دار دارد. همچنين نتايج حاصل از اين پژوهش حاكي از آن است كه تنش خشكي سبب كاهش تعداد خورجين در بوته، تعداد دانه در خورجين، وزن هزار دانه، عملكرد دانه و ميزان فلورسانس شد در حالي‌كه سبب افزايش ميزان رنگدانه‌هاي فلاونوئيد و آنتوسيانين در گياه شد. افزايش ميزان سطح دي‌اكسيد كربن نيز تنها بر تعداد خورجين در بوته، ميزان فلاونوئيد و آنتوسيانين معني‌دار نبود. به‌طوري‌كه افزايش ميزان سطح دي‌اكسيد كربن سبب افزايش وزن دانه‌ها، عملكرد دانه، عملكرد روغن و ميزان فلورسانس گياه شد. تاثير اشعه فرابنفش بر كليه صفات از نظر آماري معني‌دار بود. در حالي‌كه اشعه فرابنفش با سطوح پرانرژي‌تر سبب كاهش كليه صفات آزمايشي به جز ميزان فلاونوئيد و آنتوسيانين‌ها شد. اثرات متقابل سه‌گانه آبياري در دي‌اكسيد كربن در اشعه فرابنفش نيز در سطح يك درصد بر عملكرد دانه و در سطح پنج درصد بر عملكرد روغن معني‌دار شد. مقايسه ميانگين‌هاي اثر متقابل سه‌گانه آبياري در دي‌اكسيد كربن در اشعۀ فرابنفش نيز نشان داد كه هم در شرايط آبياري و هم تنش بالاترين ميانگين عملكرد دانه در شرايطي به دست آمد كه از غلظت 900 ppm دي‌اكسيد كربن و سطح تابش UVA استفاده شده بود.نتيجه‌گيري: در مجموع نتايج اين بررسي نشان داد كه افزايش سطح دي‌اكسيد كربن مي‌تواند اثرات مخرب سطوح پرانرژي اشعه فرابنفش را بر وزن هزار دانه، عملكرد دانه، عملكرد روغن و ميزان فلورسانس جبران كند و سبب افزايش اين صفات شود.