عوامل تأثيرگذار بر به‌كارگيري اقدامات مرتبط با مديريت پايدار منابع آب در بين كشاورزان شهرستان كميجان، استان مركزي

سابقه و هدف: با توجه به بحران روزافزون محدوديت منابع آبي، مديريت صحيح منابع آب و افزايش كارايي مصرف آب، به‌ويژه در بخش كشاورزي كه بيشترين نرخ مصرف آب را دارد، اجتناب‌ناپذير است. در واقع، مديريت منابع آب هسته اصلي راهبردهاي صرفه‌جويي در منابع آب به شمار مي‌رود. با توجه به اهميت موضوع، پژوهش‌هاي پرشماري در اين زمينه انجام شده است. در اين راستا، هدف اصلي اين تحقيق بررسي عوامل تأثيرگذار بر به‌كارگيري اقدامات مرتبط با مديريت پايدار منابع آب در بين كشاورزان شهرستان كميجان استان مركزي بود.مواد و روش‌ها: جامعه آماري اين تحقيق تمامي سرپرستان خانوارهاي كشاورزي مناطق روستايي شهرستان كميجان بود (5100=N) كه 300 نفر از آنان با استفاده از روش نمونه‌گيري چندمرحله‌اي انتخاب شدند. ابزار گردآوري داده‌ها، پرسش‌نامه محقق‌ساخته بود كه روايي محتوايي آن با نظرسنجي از متخصصان مورد تأييد قرار گرفت و روايي سازه و پايايي آن نيز از طريق بررسي برازش مدل در سه سطح مدل اندازه‌گيري، مدل ساختاري و مدل كلي به‌دست آمد. براي تجزيه‌و‌تحليل داده‌ها از تكنيك چندمتغيره مدل‌سازي معادلات ساختاري به روش حداقل مربعات جزئي استفاده شد. تجزيه و تحليل داده‌ها با استفاده از نرم‌افزارهاي SPSS و Smart PLS انجام شد.نتايج و بحث: در اين تحقيق ترتيب، فرضيه‌هاي تحقيق بر اساس اين مدل آزموده شد. نتايج آمار توصيفي نشان داد كشاورزان مورد مطالعه از ميانگين سني و سابقه كار كشاورزي بالا (به‌ترتيب 21/54 و 9/28 سال) و سطح تحصيلات پايين (7/81 درصد كمتر از ديپلم) برخوردارند. چاه نيمه‌عميق، قنات و چاه عميق به‌ترتيب با 43، 3/28 و 21 درصد منبع اصلي آب براي بهره‌برداران است و 6/7 درصد آنها نيز از تركيب آب قنات و حداقل يك منبع ديگر استفاده مي‌كنند. آبياري سنتي شيوه غالب آبياري است (3/89 درصد) و تنها بهره‌برداران اندكي از روش‌هاي نوين آبياري استفاده مي‌كنند. همچنين، نتايج نشان داد بيشتر كشاورزان (4/90 درصد) در سطح متوسط و كمتر اقدامات مرتبط با مديريت پايدار منابع آب كشاورزي را به‌كار مي‌گيرند. بر اساس نتايج تحقيق، متغيرهاي عوامل ترويجي (pvalue=0.01، β=0.203)، عوامل آموزشي (pvalue=0.01، β=0.299)، عوامل مشاركتي (pvalue=0.01، β=0.223) و عوامل حمايتي (pvalue=0.01، β=0.220) اثر مثبت و معنا‌داري بر متغير وابسته دارند. در مجموع، اين چهار متغير در حدود 1/41 درصد از واريانس ميزان به‌كارگيري اقدامات مرتبط با مديريت پايدار منابع آب در بين كشاورزان را تبيين مي‌كنند.نتيجه‌گيري: با توجه به نتايج اين تحقيق مي‌توان بيان داشت كه مديريت پايدار منابع آب كشاورزي نيازمند يك رويكرد چندوجهي است و مجموعه‌اي از اقدامات فني، اقدامات زراعي، اقدامات تكنولوژيكي، اقدامات كنترلي و اقدامات بازسازي را شامل مي‌شود. نگاه تك‌بعدي و نداشتن رويكرد نظام‌مند مي‌تواند به‌طور قابل توجهي منجر به كاهش اثربخشي برنامه‌هاي مديريت منابع آب كشاورزي شود.